Ο ελληνικός τεκτονισμός αποτέλεσε -και ως έναν βαθμό εξακολουθεί να αποτελεί- ένα θέμα ταμπού για την επιστημονική έρευνα. Συνέπεια της στάσης αυτής είναι η πλήρης άγνοια για την ιστορία του κινήματος και για το ρόλο του στη διαμόρφωση βασικών ιδεών και αντιλήψεων της ελληνικής κοινωνίας, ειδικά κατά τον 18ο αιώνα, εποχή του Διαφωτισμού και ακμής του τεκτονισμού.
Το δρόμο για να καλυφθεί το μεγάλο αυτό κενό ανοίγει, σύμφωνα με ανακοίνωση του Πανεπιστημίου Κύπρου, το νέο βιβλίο της Ίλιας Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, αναπληρώτριας καθηγήτριας Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, «Ο τεκτονισμός στην ελληνική κοινωνία και γραμματεία του 18ου αιώνα. Οι γερμανόφωνες μαρτυρίες», (Εκδόσεις Περίπλους, 2010).
Η μελέτη προσεγγίζει, μέσω ενός διεπιστημονικού προβληματισμού, γερμανόφωνες πηγές και κείμενα της νεοελληνικής γραμματείας και διερευνά για πρώτη φορά στην ελληνική και στη διεθνή βιβλιογραφία τις λειτουργίες που επιτέλεσε ο τεκτονισμός για την ελληνική κοινωνία της εποχής του Διαφωτισμού.
Με αφετηρία τη δράση 46 Ελλήνων, οι οποίοι υπήρξαν μέλη στοών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στην Κεντρική Ευρώπη στα χρόνια 1776-1806, η μελέτη δείχνει ότι η συμμετοχή των Ελλήνων στον τεκτονισμό πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο της ευρύτερης προσπάθειας της ευρωπαϊκής αστικής τάξης να εξέλθει από την ιδιωτική σφαίρα στην οποία ήταν εγκλωβισμένη στα απολυταρχικά καθεστώτα και να δημιουργήσει μία δημόσια σφαίρα που να ελέγχεται από την ίδια. Η μύηση στον τεκτονισμό ενίσχυε τη δημιουργία μιας αστικής δημοσιότητας, καθώς οι στοές χάρη στις τεκτονικές αρχές της ισότητας και της ανεξιθρησκείας παρείχαν έναν ημι-δημόσιο χώρο διαλόγου.
Ωστόσο, για τους Έλληνες της Διασποράς η συμμετοχή στον τεκτονισμό αποτέλεσε,σύμφωνα με την εν λόγω μελέτη, « πάνω απ' όλα ένα μέσο ένταξης στην εκάστοτε τοπική κοινωνία και σε ήδη συγκροτημένα κοινωνικά και οικονομικά, επικοινωνιακά δίκτυα. Οι συναναστροφές στις στοές λειτούργησαν ως ένας από τους διαύλους μέσω των οποίων η νεοελληνική κοινωνία γνώρισε τις ιδέες του Διαφωτισμού και την ιδεολογία της ανερχόμενης ευρωπαϊκής αστικής τάξης».
Η συμμετοχή των Ελλήνων στον τεκτονισμό, επηρεάζοντας τις αντιλήψεις της νεοελληνικής κοινωνίας για τη φιλανθρωπία, τη φιλία, τον πατριωτισμό και την ομόνοια, «συνέβαλε στη διαμόρφωση της κοινωνικής και της εθνικής ταυτότητας της εκκολαπτόμενης ελληνικής αστικής τάξης».
«Η πρωτοποριακή μελέτη της κ. Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister καταδεικνύει την καίρια σημασία του ζητήματος του τεκτονισμού για την έρευνα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, αλλά και την ανάγκη να εκπονηθούν παρόμοιες μελέτες για την ελληνική συμμετοχή στις τεκτονικές στοές της Ιταλίας, της Ρωσίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας, των χωρών δηλαδή στις οποίες υπήρξαν μεγάλες ελληνικές παροικίες», καταλήγει η ανακοίνωση του Πανεπιστημίου Κύπρου.
