ΟΡΘΡΟΣ Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
(Ο Όρθρος της Μ. Παρασκευής
τελείται το βράδυ της Μ. Πέμπτης)
ΣΥΝΑΞΑΡΙΟΝ
Τῇ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ Παρασκευῇ,
τὰ ἅγια καὶ σωτήρια καὶ φρικτὰ Πάθη τοῦ Κυρίου
καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπιτελοῦμεν,
τοὺς ἐμπτυσμούς, τὰ ῥαπίσματα, τὰ κολαφίσματα,
τὰς ὕβρεις, τοὺς γέλωτας, τὴν πορφυρᾶν χλαίναν,
τὸν κάλαμον, τὸν σπόγγον, τὸ ὄξος, τοὺς ἥλους,
τὴν λόγχην,καὶ πρὸ πάντων, τὸν σταυρόν, καὶ τὸν θάνατον,
ἃ δι’ ἡμᾶς ἑκὼν κατεδέξατο,
ἔτι δὲ καὶ τὴν τοῦ εὐγνώμονος Λῃστοῦ, τοῦ συσταυρωθέντος αὐτῷ, σωτήριον ἐν τῷ Σταυρῷ ὁμολογίαν.
Στίχοι εἰς τὴν Σταύρωσιν
Ζῶν εἶ Θεὸς σύ, καὶ νεκρωθεὶς ἐν ξύλῳ,
Ὦ νεκρὲ γυμνέ, καὶ Θεοῦ ζῶντος Λόγε.
Ἕτεροι εἰς τὸν εὐγνώμονα Λῃστὴν
Κεκλεισμένας ἤνοιξε τῆς Ἐδὲμ πύλας,
Βαλὼν ὁ Λῃστὴς κλεῖδα τό, Μνήσθητί μου.
Τῇ ὑπερφυεῖ καὶ περὶ ἡμᾶς παναπείρῳ σου εὐσπλαγχνίᾳ,
Χριστὲ ὁ Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς. Ἀμήν.
Εισαγωγικά για την Μ. Παρασκευή
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η πιο σημαντική ημέρα της χριστιανοσύνης μετά την Ανάσταση, διότι αναβιώνουν τα Πάθη του Χριστού για την σωτηρία του ανθρώπου. Η Σταύρωση του Χριστού αποτελεί σημείο αντιλεγόμενο. Λένε για παράδειγμα, έπρεπε να πεθάνει ένας θεός και μάλιστα με αυτόν τον ατιμωτικό τρόπο; Δεν το χωράει ο νους του ανθρώπου. Οι Έλληνες το θεωρούσαν μωρία. Οι Εβραίοι έδειχναν δυσπιστία. Είναι πολύ διασαφητικά αυτά που γράφει ο απ. Παύλος στην προς Κορινθίους επιστολή και διαβάζεται στον Απόστολο του Εσπερινού αυτής της ημέρας: «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί, τοῖς δὲ σῳζομένοις ἡμῖν δύναμις Θεοῦ ἐστι. ἐπειδὴ καὶ Ἰουδαῖοι σημεῖον αἰτοῦσι καὶ Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσιν, ἡμεῖς δὲ κηρύσσομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, Ἕλλησι δὲ μωρίαν, αὐτοῖς δὲ τοῖς κλητοῖς, Ἰουδαίοις τε καὶ Ἕλλησι, Χριστὸν Θεοῦ δύναμιν καὶ Θεοῦ σοφίαν· (Α΄Κορινθ. 1, 21 -24).
Η άπειρη σοφία, αγάπη και ευσπλαχνία του Θεού οικονόμησε έτσι τα πράγματα για την ανόρθωσή μας, για την ανάστασή μας και για την επάνοδό μας στον Παράδεισο. Για να γίνουμε όμως άξιοι αυτών των αξιών πρέπει να αποδείξουμε έμπρακτα την αγάπη μας για να πάμε κοντά στον Χριστό. Εναγώνιες είναι οι νουθεσίες του Κυρίου λίγο πριν από το Πάθος, και θερμή η προσευχή του για τους Μαθητές του αλλά και τους απανταχού μαθητές του Κυρίου, όπως τις ακούμε στο Α΄ Ευαγγέλιο του Όρθρου της ίδιας ημέρας. προτρέποντας να μην φοβούνται αλλά να έχουν αγάπη, διότι όπως γράφει ο ευαγγελιστής της αγάπης ο Ιωάννης ο «φόβος οὐκ ἔστιν ἐν τῇ ἀγάπῃ, ἀλλ’ ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τὸν φόβον, ὅτι ὁ φόβος κόλασιν ἔχει, ὁ δὲ φοβούμενος οὐ τετελείωται ἐν τῇ ἀγάπῃ. Ἡμεῖς ἀγαπῶμεν αὐτόν, ὅτι αὐτὸς πρῶτος ἠγάπησεν ἡμᾶς (Α΄ Ιωανν 4, 18-19).
Η εκκλησία για να μας βοηθήσει να ζήσουμε κι εμείς ουσιαστικά τα Άγια Πάθη διάλεξε να διαβάζονται αυτή τη μέρα δώδεκα κατάλληλες περικοπές από τα τέσσαρα ευαγγέλια. Έτσι παρακολουθούμε το Θείο Δράμα του Χριστού βήμα βήμα αρχίζοντας από τις νουθεσίες στους Μαθητές και την προσευχή για ενότητα και ευαγγελισμό. Η πορεία αυτή κορυφώνεται με την περιφορά του Σταυρού μέσα στο ναό και την ψαλμωδία από τον ιερέα και τους ψάλτες το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου». Στο δέκατο ευαγγέλιο γίνεται η αποκαθήλωση του Χριστού, στο ενδέκατο η ταφή του Χριστού στο καινό μνημείο από τον Ιωσήφ τον από Αριμαθαίας, τον κρυφό μαθητή του Χριστού, και τον Νικόδημο τον βουλευτή, και στο δωδέκατο δόθηκε η εντολή από τον Πιλάτο για να περιφρουρήσουν το σώμα του Χριστού, φοβούμενοι μήπως οι μαθητές του Χριστού το κλέψουν και πουν ότι αναστήθηκε. Αυτό ακριβώς είναι και μια έμμεση ομολογία για το ενδεχόμενο της Ανάστασης του Χριστού.
Ἀντίφωνον Ζ’ Ἦχος πλ. δ’
Τοῖς συλλαβοῦσί σε παρανόμοις ἀνεχόμενος
οὕτως ἐβόας Κύριε· Εἰ καὶ ἐπατάξατε τὸν ποιμένα
καὶ διεσκορπίσατε τὰ δώδεκα πρόβατα τοὺς Μαθητάς μου,
ἠδυνάμην πλείους ἢ δώδεκα λεγεῶνας παραστῆσαι Ἀγγέλων·
ἀλλὰ μακροθυμῶ, ἵνα πληρωθῇ ἃ ἐδήλωσα ὑμῖν διὰ τῶν Προφητῶν μου, ἄδηλα καὶ κρύφια. Κύριε δόξα σοι.
Ερμηνεία
Εδώ ο υμνογράφος απαντάει στην απορία, γιατί έδειξε τόση αδυναμία ο Παντοδύναμος Θεός σε όλη την διάρκεια των Παθών του. Η απάντηση είναι ότι θα μπορούσα να παρατάξω πάνω από δώδεκα λεγεώνες αγγέλων, για να τον υπερασπιστούν. Και ο Πέτρος που έβγαλε την μάχαιρα και έκοψε το αυτί από έναν από αυτούς που ήρθαν να τον συλλάβουν, τον απαγόρευσε να χρησιμοποιήσει βία και να βάλει την μάχαιρα στο θηκάρι. Ο στόχος των Φαρισαίων ήταν να πατάξουν τον ποιμένα, τον αρχηγό, και να διασκορπιστούν τα πρόβατα, οι μαθητές του Χριστού και να σταματήσουν την επιρροή που είχε ο Χριστός στον λαό. Κι όμως ο Χριστός ήταν αποφασισμένος να δείξει ανοχή, γιατί ήθελε να εκπληρώσει την αποστολή, που του ανάθεσε ο Θεός Πατήρ, την οποία προανέφεραν οι γραφές, δηλαδή οι προηγούμενοι προφήτες. Ποιος μπορεί, λέει ο υμνογράφος, να ερμηνεύσει τις βουλές του Κυρίου, είναι άδηλες και κρυφές, πάντως δεν είναι ύπουλες αλλά είναι για το καλό των ανθρώπων. Και όπως έγινε και σώθηκε ολόκληρη η ανθρωπότητα.
Ἀντίφωνον Ι’
Ὁ ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον γυμνὸς εἰς κρίσιν ἵστατο,
καὶ ἐν σιαγόνι ῥάπισμα ἐδέξατο ὑπὸ χειρῶν ὧν ἔπλασεν,
ὁ δὲ παράνομος λαός τῷ σταυρῷ προσήλωσε, τὸν Κύριον τῆς δόξης,
τότε τὸ καταπέτασμα τοῦ Ναοῦ ἐσχίσθη,
ὁ ἥλιος ἐσκότασε μὴ φέρων θεάσασθαι Θεὸν ὑβριζόμενον,
ὃν τρέμει τὰ σύμπαντα. Αὐτὸν προσκυνήσωμεν.
Ερμηνεία
Εύλογες είναι οι απορίες του υμνογράφου: Πώς μπορεί αυτός που είναι λουσμένος στο φως «Ὁ ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον», όπως γράφει και ο Δαυίδ στον 103ο ψαλμό, να είναι γυμνός, ύστερα από το γδύσιμο που του έκαναν οι σταυρωτές του; Πως είναι δυνατό να δεχτεί ράπισμα από τα χέρια, τα οποία ο ίδιος έπλασε; Πώς είναι δυνατόν ο παράνομος λαός να καρφώσει στον Σταυρό τον Κύριο της δόξας; Αυτά τα παράλογα είδε η φύση και αντέδρασε δυναμικά. « Αν αυτοί δεν μιλήσουν, λέγεται αλλού, θα σηκωθούν οι πέτρες και θα φωνάξουν…» τόση είναι η μεγάλη αδικία και η αποκοτιά. Σχίστηκε λοιπόν το καταπέτασμα του Ναού στη μέση, σκοτείνιασε ο ήλιος, γιατί δεν μπορούσαν να ανεχθούν να προσβάλλεται κατ’ αυτόν τον τρόπον ένας Θεός και μάλιστα Δημιουργός τους. Αυτός που «ἐπιβλέπων ἐπὶ τὴν γῆν καὶ ποιῶν αὐτὴν τρέμειν, ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀρέων καὶ καπνίζονται.»
Ἀντίφωνον ΙΒ’ Ἦχος πλ. δ’
Τάδε λέγει Κύριος τοῖς Ἰουδαίοις:
Λαός μου τί ἐποίησά σου ἢ τί σοι παρηνώχλησα;
τοὺς τυφλούς σου ἐφώτισα, τοὺς λεπρούς σου ἐκαθάρισα,
ἄνδρα ὄντα ἐπὶ κλίνης ἠνωρθωσάμην.
Λαός μου, τί ἐποίησά σοι καὶ τί μοι ἀνταπέδωκας;
ἀντὶ τοῦ μάννα χολήν, ἀντὶ τοῦ ὕδατος ὄξος,
ἀντὶ τοῦ ἀγαπᾶν με, σταυρῷ με προσηλώσατε·
οὐκέτι στέγω λοιπόν, καλέσω μου τὰ ἔθνη
κᾀκεῖνα με δοξάσουσι σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Πνεύματι,
κᾀγὼ αὐτοῖς δωρήσομαι ζωὴν τὴν αἰώνιον.
Ερμηνεία
Ο υμνογράφος στο τροπάριο αυτό εκφράζει το ανέκφραστο παράπονο του Χριστού για την στάση απέναντί του. Πρόκειται για μια στάση αχαριστίας των Ιουδαίων. Τους έδωσε τα πάντα, αλλά του ανταπέδωσαν τα αντίθετα. Αποτέλεσμα να αγανακτήσει με τους Ιουδαίους και να απευθυνθεί στα άλλα έθνη, που αυτά πιστεύει ότι θα δοξάσουν όχι μόνο αυτόν αλλά και τον Θεό Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα.
Ποιες λοιπόν είναι οι ευεργεσίες του Χριστού και ποιες οι αχαριστίες των Ιουδαίων; Οι ευεργεσίες: Έδωσε το φως σε τυφλούς, έκανε καθαρούς τους λεπρούς, σήκωσε από το κρεββάτι τους χωλούς. Θυμάται όμως και άλλες ευεργεσίες και τις αντίστοιχες αχαριστίες. Στο μάνα που τους έδωσε στην έρημο του έδωσαν χολή, αντί του νερού τον πότισαν ξίδι, αντί να τον αγαπάνε, τον κάρφωσαν σε σταυρό.
Είναι πράγματι λογικές οι απορίες και ιερή η αγανάκτηση. Οποιοσδήποτε άνθρωπος θα ζύγιζε πολύ την περαιτέρω στάση του. Ο Χριστός δεν είναι τόσο αγανακτισμένος για την αχαριστία των Ιουδαίων όσο λυπημένος, γιατί δεν εκμεταλλεύτηκαν τις ευκαιρίες που τους δόθηκαν. Έχει δίκιο ο προφήτης όταν χαρακτηρίζοντας αυτή την συμπεριφορά των Ιουδαίων είπε ότι ο Ιουδαϊκός λαός φέρθηκε σαν ένα αχάριστο ζώο, το οποίο «ελιπάνθη, επαχύνθη και ηλάκτησε τον ηγαπημένον».
Το ότι πάλι ο Χριστός στρέφεται και στα άλλα έθνη δεν σημαίνει ότι αποκλείει το Ιουδαϊκό έθνος να συμμετάσχει στην παγκόσμια αυτή χριστιανική κοινότητα, αλλά δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο σε αυτό τη στιγμή που τα άλλα έθνη διψούν για την αλήθεια και φέρνονται καλύτερα, όπως οι Σαμαρείτες. Να θυμίθούμε τον καλό Σαμαρείτη, την Σαμαρείτισα γυναίκα στο πηγάδι με τον Χριστό και τον Σαμαρείτη λεπρό, που ήταν ο μόνος που γύρισε για να ευχαριστήσει τον Χριστό για την θεραπεία του. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για τους κατ’ όνομα μόνο χριστιανούς.
Κάθισμα Ἦχος δ’
Ἐξηγόρασας ἡμᾶς ἐκ τῆς καταρας τοῦ νόμου τῷ τιμίῳ σου Αἵματι,
τῷ σταυρῷ προσηλωθείς καὶ τῇ λόγχῃ κεντηθείς,
τὴν ἀθανασίαν ἐπήγασας ἀνθρώποις.
Σωτὴρ ἡμῶν δόξα σοι.
Ερμηνεία
Το «εξηγόρασας» ίσως ακούγεται άσχημα, διότι μας παραπέμπει σε σχέσεις «δούναι – λαβείν», δηλαδή έδωσε το τίμιο αίμα του και μας εξαγόρασε από ποιον; Οι αμαρτίες είναι αστοχίες απέναντι στη σχέση μας με τον Θεό. Θεός όμως είναι και αυτός, επομένως μας εξαγοράζει από ποιον; Δεν είναι έτσι, όπως φαίνεται. Ο Χριστός είναι « ο αίρων ην αμαρτίαν του κόσμου» από αγάπη. Όλα όσα υπέφερε, όλα όσα έπαθε, τα έπαθε από αγάπη σεβόμενος την ελευθερία του ανθρώπου. Γι’ αυτό και δεν ζήτησε την συνδρομή των επουρανίων δυνάμεων να τον βοηθήσουν να εντυπωσιαστεί ο κόσμος και αναγκαστικά να τον πιστέψουν, αλλά ήρθε ως απλός άνθρωπος, για να μας διδάξει την διακονία, την αγάπη, την αλληλεγγύη. Το Αίμα του Χριστού δεν είναι απλά τίμιο, αλλά ανεκτίμητο και δεν μπορεί να είναι ισοδύναμο με τα δικά μας σφάλματα. Ο Χριστός έκανε πολύ περισσότερα πράγματα από όσα σφάλματα κάναμε εμείς, γιατί το έλεός του και η αγάπη του είναι απεριόριστη.
Καρφώθηκε στο Σταυρό και κεντήθηκε στην πλευρά, για να τρέξει το τίμιο αίμα του, το οποίο θα το χορηγεί πάντοτε με την Θεία Κοινωνία με την οποία κερδίζουμε την αθανασία, γι’ αυτό και από την κεντημένη του πλευρά πήγασε η αθανασία για όλους τους ανθρώπους. Είναι ο Σωτήρας μας και πρέπει να τον δοξάζουμε.
Διὰ ξύλου ὁ Ἀδάμ, Παραδείσου γέγονεν ἄποικος,
διὰ ξύλου δὲ σταυροῦ ὁ Λῃστὴς Παράδεισον ᾤκησεν.
Ὁ μὲν γὰρ γευσάμενος ἐντολὴν ἠθέτησε τοῦ ποιήσαντος,
Ὁ δὲ συσταυρούμενος Θεὸν ὡμολόγησε τὸν κρυπτόμενον.
Μνήσθητι καὶ ἡμῶν, Σωτήρ, ἐν τῇ Βασιλείᾳ σου
Ερμηνεία
Εδώ γίνεται σύγκριση ανάμεσα στον Αδάμ και τον ληστή, στο ξύλο του Παραδείσου και το ξύλο του Σταυρού. Το ξύλο του Παραδείσου είναι το δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού από το οποίο ο Θεός απαγόρευσε να πάρουν τον καρπό τους και να τον φάνε, γιατί θα πέθαιναν. Αυτοί παρακούοντας τον Θεό έφαγαν και γεύτηκαν για πρώτη φορά τον θάνατο. Το ξύλο του Σταυρού είναι ο Τίμιος Σταυρός του Κυρίου, το οποίο από ξύλο κατάρας έγινε ξύλο ευλογίας. Το πρώτο έδιωξε τον Αδάμ από τον Παράδεισο, το δεύτερο έβαλε τον ληστή στον Παράδεισο, αφού τον αναγνώρισε ως Θεό και του ζήτησε να τον συγχωρήσει με την μνημειώδη φάση του « Μνήσθητι καὶ ἡμῶν, Σωτήρ, ἐν τῇ Βασιλείᾳ σου».
Δεν πρόκειται για εξυπνάδα του ληστή, ο οποίος λήστεψε, σκότωσε, πέρασε μια χαρά και τώρα θυμήθηκε να ζητήσει συγχώρηση. Πρόκειται για πραγματική μετάνοια διότι, όταν ήταν ακόμη πάνω στο Σταυρό, ανακάλυψε τον Σωτήρα Χριστό, ο οποίος κρυβότανε και έδειξε την δύναμή του μόνο μετά το «Τετέλεσται», τότε που ο ληστής είχε πια πεθάνει. Εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία που γνώρισε τον Χριστό πάνω στον Σταυρό και του ζήτησε να τον βάλει μέσα στην βασιλεία του, πράγμα που σημαίνει ότι τον αναγνώρισε ως βασιλιά Θεό και γι’ αυτό ζήτησε να μπει στην Βασιλεία του Θεού.
Σταυρωθέντος σου Χριστέ πᾶσα ἡ Κτίσις βλέπουσα ἔτρεμε,
τὰ θεμέλια τῆς γῆς διεδονήθησαν φόβῳ τοῦ κράτους σου·
σοῦ γὰρ ὑψωθέντος σήμερον γένος Ἑβραίων ἀπώλετο,
τοῦ Ναοῦ τὸ καταπέτασμα διερράγη διχῶς,
τὰ μνημεῖα ἠνεῴχθησαν καὶ νεκροὶ ἐκ τῶν τάφων ἐξανέστησαν.
Ἑκατόνταρχος ἰδὼν τὸ θαῦμα, ἔφριξε·
παρεστῶσα δὲ ἡ Μήτηρ σου ἐβόα θρηνῳδοῦσα μητρικῶς·
Πῶς μὴ θρηνήσω καὶ τὰ σπλάγχνα μου τύψω
ὁρῶσά σε γυμνόν ὡς κατάκριτον ἐν ξύλῳ κρεμάμενον;
Ὁ σταυρωθεὶς καὶ ταφείς καὶ ἀναστὰς ἐκ τῶν νεκρῶν,
Κύριε δόξα σοι.
Ερμηνεία
Στο τροπάριο αυτό ξετυλίγεται όλο εκείνο το σκηνικό που έγινε πάνω στον τόπο του Κρανίου, τον Γολγοθά. Όλη τη κτίση, όλη τη πλάση, όλη τη δημιουργία βλέποντας τον πλάστη και δημιουργό της πάνω στον Σταυρό την κατέλαβε τρόμος και η γη σείστηκε συθέμελα.
Το γένος των Εβραίων έπαθε πανωλεθρία. Με την Ύψωση του Χριστού στο Σταυρό σχίστηκε τα καταπέτασμα του Ναού του Σολομώντα, πράγμα που σήμαινε ότι οι Εβραίοι έκαναν κάτι πολύ φοβερό. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι άνοιξαν οι τάφοι και αναστήθηκαν οι νεκροί, πράγμα που σημαίνει από την μια την οργή των νεκρών γι’ αυτά τα φοβερά που κάνουν οι Εβραίοι, και από την άλλη φανερώνουν την δύναμη του Σταυρωμένου Χριστού, ο οποίος είναι Θεός και των ζώντων και των νεκρών.
Τραγικές φιγούρες ο Εκαντόνταρχος, ο οποίος θαύμασε και σαστισμένος αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι αυτός που τον κρέμασε ήταν Θεός. Ο Εκατόνταρχος συγκλονίστηκε κι αυτός συθέμελα και ασπάστηκε την αλήθεια του Χριστού και έγινε άγιος. Η Παναγία, τραγική μητέρα, η οποία παρ’ όλο ότι γνώριζε ότι ο γιος της ήταν υιός Θεού, δεν έπαυσε να είναι μητέρα του και σαν άνθρωπος να θρηνεί και να κλαίει για τον άδικο χαμό του γιού της.
«Πῶς μὴ θρηνήσω καὶ τὰ σπλάγχνα μου τύψω
ὁρῶσά σε γυμνόν ὡς κατάκριτον ἐν ξύλῳ κρεμάμενον;
Πολλές φορές και σε πολλά θεοτοκία περιγράφεται αυτός ο αβάσταχτος πόνος της μητέρας του Θεού. Θα αρκεστούμε στα Εγκώμια της ημέρας:
«Θρῆνον συνεκίνει, ἡ πάναγνός σου Μήτηρ, σοῦ Λόγε νεκρωθέντος.
Ὦ φῶς τῶν ὀφθαλμῶν μου, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πῶς τάφῳ νῦν καλύπτῃ;
Ὧ γλυκύ μου ἔαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, ποῦ ἔδυ σου τὸ κάλλος;»
https://www.pemptousia.gr/2022/04/to-thio-drama-vima-vima/
