Ο ιεροδιάκονος Εφραίμ μαζεύει λεβάντα στα χωράφια της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου, ένα από τα είκοσι βότανα και αρωματικά φυτά που καλλιεργούν οι μοναχοί. Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Βάμμα λουίζας για αποτοξίνωση και αύξηση του μεταβολισμού από το Ιερό Κελί του Αγίου Νικολάου. Κηραλοιφή από την Ιερά Μονή Ξενοφώντος.
Lip balm με αμυγδαλέλαιο και άρωμα φράουλας από το Ιερό Κελί Αρχαγγέλων. Aφρόλουτρο με καλέντουλα και μέλι για δερματικές παθήσεις από την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου. Το «Κ» βρέθηκε στη γραμμή παραγωγής των αγιορείτικων μονών.
Όταν τον Σεπτέμβριο του 2013 άνοιγε η Έκθεση Προϊόντων Αγίου Όρους σε μια αίθουσα του Μακεδονία Παλλάς, ο Νίκος Καραγιαννάκης δεν μπορούσε να φανταστεί τι θα ακολουθούσε λίγους μήνες αργότερα.
Το 1995, ο 40χρονος τότε διαφημιστής επισκέφτηκε το Περιβόλι της Παναγιάς για πρώτη φορά. Η επαφή με τους Αγιορείτες μοναχούς, η φύση, ο προσκυνηματικός τουρισμός, οι συζητήσεις που γίνονται στα μοναστήρια επέδρασαν στον Νίκο Καραγιαννάκη και το 2010 εξέδωσε το περιοδικό «Artion», με το 50% της ύλης του να είναι αφιερωμένη στο Άγιον Όρος. «Το περιοδικό έβγαινε μόνο για τους ομογενείς στο εξωτερικό. Εκείνοι μας ρωτούσαν συνεχώς τι παράγει το Όρος και πώς μπορούμε να στείλουμε τα προϊόντα στο εξωτερικό. Κάπως έτσι οργανώσαμε την έκθεση με τα προϊόντα που έφτιαχναν τα μοναστήρια, ένα 20% των μονών τότε», μας λέει από τη Θεσσαλονίκη. Η έκθεση είχε μεγάλη επιτυχία, και μάλιστα πήρε παράταση. Ο ένας μήνας στο ξενοδοχείο του επιχειρηματία Ιβάν Σαββίδη έγινε τρεις και λίγο αργότερα η Έκθεση Προϊόντων Αγίου Όρους εξελίχθηκε σε ομώνυμο κατάστημα, ένα ημιυπόγειο πίσω από την εκκλησία της Αγίας Σοφίας.
Σήμερα η επιχείρηση του κ. Καραγιαννάκη έχει μεταφερθεί σε έναν μεγάλο πολυχώρο στην Πυλαία Θεσσαλονίκης και διατηρεί ένα υποκατάστημα στο κέντρο της πόλης. Ξεκίνησε με 120 κωδικούς προϊόντων και σήμερα διαθέτει 800 από αγιορείτικες μονές αλλά και μοναστήρια σε όλη την Ελλάδα, από τους οποίους το 60% αφορά κοσμετολογικά και προϊόντα με ευεργετικά βότανα που γίνονται ανάρπαστα από τους καταναλωτές. Παρόμοια προϊόντα έχει προσθέσει στα ράφια της και η «Αγιορειτική Εστία», τα «Μοναστηριακά», που λειτουργούν εντός του Όρους, ενώ ανοίγουν καταστήματα με αγιορείτικα προϊόντα και στην Αθήνα.
Πρωτοπορία και οργάνωση
Από την Ιερισσό της Χαλκιδικής η «Παναγιά» έφυγε στις 8.30 το πρωί και μετά από λίγη ώρα το μικρό καΐκι, φορτωμένο με προσκυνητές, κατέπλευσε στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου. Το μοναστήρι, ένα από τα μεγαλύτερα του Αγίου Όρους, χτισμένο στη βορειοανατολική πλευρά της χερσονήσου με ιστορία που ξεκινά τον 4ο αιώνα, βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα το 2008 με την υπόθεση ανταλλαγής εκτάσεων με το Δημόσιο, ενώ το 2017 αθωώθηκαν όλοι οι εμπλεκόμενοι.
Σήμερα θεωρείται πρωτοπόρο στην οργάνωση και στην παραγωγή των μοναστικών προϊόντων περιποίησης, αν και οι μοναχοί δεν συμπαθούν τον όρο «καλλυντικά» και προτιμούν να αναφέρονται στις θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων τους.
Λεβάντα, καλέντουλα, μελισσόχορτο, σπαθόχορτο, εχινάτσεα, σιδηρίτης, αχίλλεια, χαμομήλι, συνολικά είκοσι αρωματικά φυτά και βότανα καλλιεργούνται βιολογικά από μοναχούς και εργάτες γης σε ένα χωράφι 20 στρεμμάτων που βλέπουμε με τον ιεροδιάκονο Εφραίμ, ο οποίος σπούδασε Γεωπονία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και έχει την εποπτεία των καλλιεργειών της μονής. Μαζί του πηγαίνουμε στο ξηραντήριο, όπου οδηγούνται τα φυτά μετά τη συγκομιδ,ή και στο παρασκευαστήριο εκχυλισμάτων. Το εκχύλισμα, λέει, που περιέχει όλες τις φαρμακευτικές ιδιότητες είναι το συστατικό στα σαμπουάν, στα αφρόλουτρα, στις κρέμες προσώπου, στα αρωματικά σαπούνια, στις κηραλοιφές του μοναστηριού.
Ο πατέρας Μελίτων κόβει σε κομμάτια το χειροποίητο σαπούνι, που είναι χρωματισμένο με εκχύλισμα σπαθόχορτου.
Παλιά συνταγή, νέες τεχνολογίες
«Φαίνεται μια νέα δραστηριότητα, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ παλιά», μας λέει ο πατέρας Αρσένιος στη βιβλιοθήκη της μονής. Οι μοναχοί πιστεύουν ότι οι παλιές συνταγές που χρησιμοποιούσαν οι Aγιορείτες στη μακρόχρονη ιστορία τους, σε συνδυασμό με τη σύγχρονη τεχνολογία, μπορούν να δημιουργήσουν νέα προϊόντα με ευεργετικές ιδιότητες. Μέσα σε οκτώ χρόνια το Βατοπαίδι, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Viterbo της Ιταλίας και Έλληνες επιστήμονες, έστησε ένα εργαστήριο για την παρασκευή και την εμφιάλωση των προϊόντων που διαθέτει στο εμπόριο.
«Η ιδέα να αναπτυχθεί το διακόνημα των μοναχών ήρθε από τους ξένους που γνώριζαν ότι ο πλούτος γνώσης που υπάρχει εδώ δεν πρέπει να μείνει στις βιβλιοθήκες, αλλά να ξαναβγεί στην κοινωνία. Μετά, έπαιξε ρόλο το περιβάλλον του Αγίου Όρους, η γη, το ότι είμαστε μακριά από οτιδήποτε μολυσματικό για την καλλιέργεια. Έτσι, έπεισαν και εμάς να μπούμε στη διαδικασία να κοινοποιήσουμε όλη αυτή την προσπάθεια», σημειώνει ο πατέρας Αρσένιος.
Τα προϊόντα της μονής κυκλοφορούν με την ενιαία ονομασία «Δόκιμον», όπως υπέγραφε ο Ιπποκράτης για κάτι που θεωρούσε επιτυχημένο, ενώ η διανομή τους σε φαρμακεία και καταστήματα έχει ανατεθεί σε μια νέα εταιρεία, τη «Eucosmia». Οι μοναχοί ενδιαφέρονται για την έρευνα σε συνδυασμούς βοτάνων, φαρμακευτικές εταιρείες έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον τους, ενώ η μονή έχει προετοιμάσει επιπλέον 300 στρέμματα για καλλιέργεια αρωματικών φυτών. Όταν αυξηθούν οι ανάγκες, η μονή θα συνεργαστεί με μονάδες παραγωγής εκτός του Αγίου Όρους, όπως έχει κάνει πιλοτικά σε μερικά προϊόντα. Τα έσοδα προορίζονται, όπως μας ενημερώνουν, για το φιλανθρωπικό έργο και τη συντήρηση του μοναστηριού.
To Άγιον Όρος πλεονεκτεί σε εύφορα εδάφη και παρθένα φύση, προκαλώντας το ενδιαφέρον φαρμακευτικών εταιρειών, αλλά και την επιφύλαξη ορισμένων μοναχών.
Τηλεμάρκετινγκ και μοναχισμός
Τον ρωτάμε εάν η νέα αυτή δραστηριότητα που εξαπλώνεται στα μοναστήρια εντός και εκτός Αγίου Όρους συνάδει με τους σκοπούς του μοναχισμού. «Φρονώ ότι καθετί που είναι χρήσιμο για την κοινωνία και δεν έχει μέσα του καμία μορφή ατιμίας ή ανηθικότητας σαφώς συνάδει και είναι χρήσιμο. Αν τελικά οι επιστήμονες μέσα από τα παλιά χειρόγραφα, τη γνώση, βρουν ένα φάρμακο για οποιαδήποτε αρρώστια, π.χ. για την ψωρίαση, γιατί να μην πάρει ο κόσμος αυτό το αγαθό;»
Πολύ γρήγορα οι κηραλοιφές απέκτησαν «στασίδι» σε προγράμματα τηλεμάρκετινγκ και εκπομπές, δημιουργήθηκαν επίδοξοι μιμητές ενώ η επωνυμία «Άγιον Όρος» χρησιμοποιείται ανεξέλεγκτα από αρκετούς που θέλουν να πουλήσουν τα προϊόντα τους, αφού δεν προστατεύεται θεσμικά. «Δεν αρκεί να γράφει πάνω μια αλοιφή σκέτο Άγιον Όρος», μας λέει ο πατέρας Μελίτων από το Ιερό Κελί Αγίου Γεωργίου της Μονής Κουτλουμουσίου. «Πολλά προϊόντα γράφουν “Άγιον Όρος”, αλλά δεν προέρχονται από εδώ, πρέπει να γράφουν το όνομα του παραγωγού, τη μονή ή το κελί, το τηλέφωνό τους».
Στο κατάστημα«Μοναστηριακά» στις Καρυές του Αγίου Όρους.
«Ο κόσμος ψάχνει το αγνό»
Με καταγωγή από την Κρήτη, ο πατέρας Μελίτων ασχολείται με τα βότανα περίπου είκοσι χρόνια και ήταν από τους πρώτους στο Άγιον Όρος που ξεκίνησε να φτιάχνει κηραλοιφές και χειροποίητα σαπούνια στο μικρό εργαστήριο στο υπόγειο του κελιού που επισκεπτόμαστε. Διατηρεί την παραγωγή του περιορισμένη, λέει ενώ κόβει μια νέα σειρά σαπουνιών με το κίτρινο χρώμα του σπαθόχορτου, σε ποσότητες που μπορεί να παρασκευάσει ο ίδιος με τις δικές του δυνάμεις. «Υπάρχει αυξημένη ζήτηση, διότι τα περισσότερα προϊόντα που κυκλοφορούν είναι βιομηχανοποιημένα, έχουν χημικά, ενώ ο κόσμος κοιτάζει να βρει κάτι πιο αγνό και φυσικό. Το εργαστήριο που έχω είναι μια χαρά, δεν σκέφτομαι να κάνω κάτι μεγαλύτερο».
Η παραγωγή προϊόντων είναι ένα από τα διακονήματα, τις εργασίες δηλαδή που κάνει ο πατέρας Μελίτων για να εξασφαλίσει τα απαραίτητα για την επιβίωσή του, τη φιλοξενία των προσκυνητών και τη συντήρηση του αγιορείτικου κελιού. Δεν θέλει, όπως μας λέει, τη συνεργασία με μεγαλύτερους παραγωγούς ή εταιρείες, κάτι που δεν επιθυμούν ούτε και οι πατέρες που διαβιούν στο Ιερό Κελί του Αγίου Νικολάου και παράγουν έλαια, βάμματα, αντιγηραντικές κηραλοιφές και κρόκο Αγίου Όρους. «Αν το εργόχειρο φύγει από τον έλεγχο του μοναχού, δεν ξέρεις πού θα καταλήξει», μας είπαν και εκτιμούν ότι η ζήτηση που σημειώνεται τώρα από την κοινωνία είναι εποχική και θα έχει ημερομηνία λήξης.
Μια λεπτή γραμμή χωρίζει το παραδοσιακό και το ιδιαίτερο από το εμπορικό και το μαζικό. Φαίνεται πάντως ότι τα μοναστήρια επενδύουν χρόνο και δυνάμεις στην παραγωγή προϊόντων ή εργόχειρων που η κοινωνία αναζητά και αποδεικνύουν ότι δεν είναι τόσο μακριά από τα εγκόσμια όσο ίσως φανταζόμαστε. Αν η παλιά, νέα, τους δραστηριότητα αγγίξει τις ψυχές και το ενδιαφέρον της κοινωνίας, ένα πράγμα θα το δείξει, που χαρακτηρίζει τη μακραίωνη ιστορία του Αγίου Όρους: ο χρόνος. ■
