Μία από τις βασικές διαφορές μεταξύ των Ορθοδόξων και των Φραγκολατίνων είναι η διδασκαλία περί του Αγίου Πνεύματος, το λεγόμενο Filioque. Οι Φραγκολατίνοι προσέθεσαν στο Σύμβολο της Πίστεως την φράση αυτή, ότι δηλαδή το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα και τον Υιόν (Filioque), αλλοιώνοντας έτσι τον λόγο του Χριστού και την διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας, όπως εκφράσθηκε και Συνοδικά με την Β' Οικουμενική Σύνοδο, αλλά και με άλλες Συνόδους. Στο σημείο αυτό επικεντρώθηκε η αντιαιρετική πολεμική πολλών Πατέρων, κυρίως εδώ να θυμίσω τους τρεις μεγάλους Φωστήρας, ήτοι τον Μέγα Φώτιο, τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, και τον άγιο Μάρκο Εφέσου, τον Ευγενικό.Πολύ νωρίς άρχισε στον δυτικό χώρο της ενωμένης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας να αναπτύσσεται η διδασκαλία ότι το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα και τον Υιό, καταργώντας έτσι τις ενδοτριαδικές σχέσεις μεταξύ των Προσώπων της Αγίας Τριάδος.
Με την πάροδο όμως του χρόνου αυτό το θέμα απέβη το κεντρικό σημείο της διαφοροποιήσεως της Δυτικής “Εκκλησίας” από την Ανατολική Εκκλησία. Θα ήθελα να σημειώσω μερικά χαρακτηριστικά σημεία στα οποία φαίνεται η εμμονή του Παπισμού στην αιρετική αυτή διδασκαλία.Όταν την 15 Ιουλίου του 1054 ο Καρδινάλιος Ουμβέρτος, απεσταλμένος του Πάπα έθεσε στην αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, κατά την διάρκεια της θείας Λειτουργίας, τον λίβελλο δια του οποίου αναθεματίζονταν ο Πατριάρχης και όλοι οι Ορθόδοξοι ως αιρετικοί, η βασική κατηγορία ήταν ότι ο Πατριάρχης και οι Ορθόδοξοι διέσπειραν πολλά ζιζάνια και “ως Πνευματομάχοι ή Θεομάχοι απέκοψαν από του Συμβόλου του αγίου Πνεύματος την εκπόρευσιν εκ του Υιού”. Δηλαδή μας κατηγορούσαν ότι εμείς απεκόψαμεν την φράση αυτή από το Σύμβολο που θέσπισε η Β' Οικουμενική Σύνοδος!!Μερικοί ισχυρίζονται ότι ήρθησαν αυτά τα αναθέματα και επομένως δεν υπάρχει πρόβλημα. Βεβαίως και υπάρχει πρόβλημα, γιατί με μια απλή πράξη ήρθησαν τα αναθέματα, αλλά δεν ήρθη η αίρεση του Filioque, η οποία μάλιστα ισχυροποιήθηκε ακόμη περισσότερο.
Ο μεγαλύτερος θεολόγος των παπικών, ο Θωμάς Ακινάτης, τον οποίον ονομάζουν “Doctor angelicus” (διδάσκαλο αγγελικό) υποστηρίζει αυτήν την αίρεση. Σε ένα σημείο της διδασκαλίας του γράφει: “Το άρα είναι αρχήν του αγίου Πνεύματος κοινόν εστι Πατρί και Υιώ”. Και σε άλλο σημείο γράφει: “Ο Πατήρ και ο Υιός μία εστιν αρχή του αγίου Πνεύματος”. Και προχωρεί: “Και εάν ελέγετο ότι το άγιον Πνεύμα εκπορεύεται εκ μόνου του Πατρός, ο Υιός δεν θα απεκλείετο αυτής της εκπορεύσεως”.
Όλες οι προσπάθειες για την ένωση των “Εκκλησιών” μετά το σχίσμα του 1054 είχαν σαν κέντρο την αίρεση του Filioque, με την διαφορά ότι οι Ορθόδοξοι πρότειναν την αποβολή της προσθήκης και της διδασκαλίας από το Σύμβολο της Πίστεως, ενώ οι Λατίνοι υπεραμύνονταν της διδασκαλίας αυτής και μάλιστα ισχυρίζονταν ότι οι Ορθόδοξοι αφήρεσαν από το Σύμβολο της Πίστεως την φράση αυτή. Ενδεικτικώς αναφέρω ότι στην Σύνοδο της Λυώνος το 1274 και στην Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας το 1438-39 το Filioque ήταν το κέντρο των συζητήσεων και βεβαίως ύστερα από πιέσεις και εκβιασμούς επιβλήθηκε στους Ορθοδόξους με επαινετές εξαιρέσεις, όπως του αγίου Μάρκου του Ευγενικού. Αλλά και όλες οι προσπάθειες των Ορθοδόξων για να επανέλθουν οι Λατίνοι στην Ορθόδοξη Πίστη προσέκρουαν στην δογματική τους διδασκαλία περί του Filioque.
Το σχίσμα λοιπόν, μεταξύ των δύο Εκκλησιών έγινε από την αίρεση του Filioque, γι’ αυτό και ο Γεννάδιος Σχολάριος είπε: “τό σχίσμα γέγονεν μάλιστα δια την εν τω Συμβόλω πρόσθεσιν και ότι καλώς απεστράφημεν τους Λατίνους δια την πρόσθεσιν αποστροφής ούσαν αξίαν”. Και οι Πατέρες της Εκκλησίας ισχυρίζονται ότι είναι αδύνατη η επαναφορά του Παπισμού στην Ορθόδοξη Εκκλησία από την οποία διεσπάσθησαν αν δεν αποσυρθή η αίρεση του Filioque.
