Οι Έλληνες λόγιοι πρόσφυγες στην Ιταλία, οι οποίοι για διαφόρους λόγους και προ πάντων για να εξασφαλίσουν ευνοϊκές συνθήκες ζωής είχαν γίνει ενωτικοί ή είχαν ασπαστεί το δυτικό δόγμα, αποτελούν αξιόλογους πυρήνες της καθολικής προπαγάνδας στις ελληνικές χώρες, γιατί ευνοούν τις επιδιώξεις της για την αναγνώριση των πρωτείων τού πάπα και την ένωση των εκκλησιών. Έτσι ή ιστορική παράδοση των διενέξεων του Βυζαντίου με την καθολική Δύση δεν παύει στην πραγματικότητα με την Άλωση, αλλά συνεχίζεται και επί τουρκοκρατίας υπό διαφορετικές συνθήκες και παρουσιάζει νέες ενδιαφέρουσες εξελίξεις και φάσεις.
Πραγματικά η καθολική εκκλησία συνεχίζει τις ενέργειές της, ιδίως εκεί όπου μπορεί ν’ ασκήση αποτελεσματικές επιδράσεις: στις φραγκοκρατούμενες περιοχές, στις Κυκλάδες, στην Κύπρο και στην Κρήτη. Η προσέλευση του αρχιεπισκόπου Νικαίας Βησσαρίωνος, του σοφού εκείνου κληρικού, στο δυτικό δόγμα, είχε ασκήσει ασφαλώς επιρροή στις ταραγμένες ψυχές των ορθοδόξων, ιδίως των λογίων. Ο Βησσαρίων είναι ο αρχηγός των ενωτικών και προς αυτόν φυσικά αποβλέπουν οι οπαδοί του Φλωρεντινού όρου. Τον Μάιο του 1462 ονομάζεται από τον πάπα Πίο Β’ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και σ’ αυτόν υπάγονται τώρα οι ουνίτες Έλληνες της Κρήτης και των ελληνικών νησιών. Και στις 27 Μαΐου του ίδιου χρόνου αποστέλλει ποιμαντορική εγκύκλιο —την γνωστή με τον τίτλο «επιστολή καθολική»— προς όλους τούς χριστιανούς όσοι υπάγονται στην δικαιοδοσία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Εξετάζοντας σ’ αυτή την εγκύκλιο την πτώση του Βυζαντίου δέχεται ως κύρια αιτία της την εκτροπή της πίστης από την αλήθεια και την απομάκρυνση των ορθοδόξων από τα ορθά δόγματα της καθολικής εκκλησίας. Τούς καλεί λοιπόν να δεχθούν με ευλάβεια το Φλωρεντινό δόγμα,
ότι δηλαδή ο Πατήρ και ο Υιός είναι η αρχή του Πνεύματος και ότι αυτό εκπορεύεται από τούς δύο σαν από ένα «προβολέα». Αφού τούς ομιλεί για τις αγρυπνίες και τις εσωτερικές του ανησυχίες, πού τον βασάνισαν ώσπου στο τέλος να πεισθή και ο ίδιος επάνω στο ζήτημα αυτό, τούς παρακινεί να έχουν ως «κεφαλήν και άρχοντα» της Εκκλησίας τον πάπα, να τον σέβωνται και να τον ακολουθούν, επειδή τούς οδηγεί στον δρόμο προς την αιώνια ζωή. Κηρύσσει δηλαδή την ένωση των εκκλησιών, την ουνία, με βάση την αναγνώριση του πάπα ως αρχηγού της χριστιανικής εκκλησίας, χωρίς όμως να καταργή τα ήθη και έθιμα την λατρεία των ορθοδόξων. Ο Βησσαρίων καθιερώνει μάλιστα και υποτροφία για 16 ορθόδοξους (ενωτικών φρονημάτων βέβαια) ιερείς, οι οποίοι θα οικείωναν τον Κρητικό λαό με τις αλήθειες της καθολικής εκκλησίας. Από τούς 16 αυτούς ιερείς θα εκλέγωνται οι πρωτοπαπάδες του Χάνδακα, Σητείας, Ρεθύμνου και Χανίων. Στην πράξη όμως οι προνομιούχοι αυτοί ιερείς ορίζονται σε 12 και επιδοτούνται με ένα μέρος (γύρω στα 300 δουκάτα) από τα εισοδήματα του πατριαρχείου στην Κρήτη .
Μάταια ο ουνίτης λόγιος Μιχαήλ Αποστόλης, ο γνωστός για τον πτωχοπροδρομισμό του και τις κολακείες του προς τον Βησσαρίωνα και τούς άλλους ισχυρούς της Δύσης, εργάζεται με επιδεικτικό ζήλο για την διάδοση της ουνίας και δημιουργεί ζητήματα στους Κρητικούς. Μάταια επίσης ο γνωστός για την δράση του για την ένωση των εκκλησιών πρωτοτταπάς του Χάνδακα Ιωάννης ο Πλουσιαδηνός (το 1492 Ιωσήφ, επίσκοπος Μεθώνης) κατακρίνει τούς ορθοδόξους παπάδες, γιατί εμποδίζουν «τας ιεράς της εκκλησίας συνάξεις», γιατί δεν αφήνουν «τούς βουλομένους ποιείν πανηγύρεις αγίων, ούτε κηδείας νεκρών κατά το ειωθός, αλλ’ ούτε μνείας των κεκοιμημένων» ενωτικών βέβαια, γιατί επηρεάζουν τον λαό και ξανακερδίζουν αυτούς πού είχαν δεχθή την ένωση. «Ορώμεν οφθαλμοφανώς, γράφει, και καθ’ ημέραν, ότι υπετάγησαν εις το υμών ασεβές φρόνημα, προτιμώντες εάσαι τα παιδία αυτων αβάπτιστα ή βαπτίσαι αυτά ιερεύς της εκκλησίας, ήγουν της αγίας ενώσεως».
www.egolpio.com
