Διευθύνουν δύο από τα μεγαλύτερα ομογενειακά εκπαιδευτήρια της Κωνσταντινούπολης, το Ζωγράφειο (φωτ.) και το Ζάππειο, που σήμερα είναι περισσότερο μουσεία παρά ζωντανοί οργανισμοί, αφού έχουν μερικούς δεκάδες μαθητές. Δεν νοσταλγούν όμως το παρελθόν. Επιμένουν με δυναμισμό για το μέλλον. Από το 1960 που γεννήθηκε και για τα επόμενα 20 χρόνια της ζωής του ο Γιάννης Δεμιρτζόγλου και η οικογένειά του παραθέριζαν κάθε καλοκαίρι στο εξοχικό τους στο Ατάκιοϊ δίπλα στο Μακροχώρι- εκεί όπου η μητέρα της «Λωξάντρας» την έστελνε να κάνει εξοχή. «Δεν ξέραμε αν θα ξαναγυρίζαμε το επόμενο καλοκαίρι» μας λέει ο σημερινός διευθυντής του ιστορικού Ζωγραφείου Λυκείου, ενός από τα τρία μοναδικά δευτεροβάθμια ομογενειακά σχολεία της Κωνσταντινούπολης. «Το καθαρίζαμε όμως απ΄ άκρου εις άκρον ελπίζοντας ότι του χρόνου θα είμαστε και πάλι εκεί...».
Γιος της δασκάλας Σουλτάνας Δεμιρτζόγλου, που στο δημοτικό την είχε διευθύντρια στο σχολείο της Κοινότητας του Αγίου Γεωργίου, ο Γιάννης Δεμιρτζόγλου είναι σήμερα ένας από τους ελάχιστους εναπομείναντες Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης. Η απόφαση των γονέων του τόσο το 1968 όσο και το 1974, όταν ετέθη θέμα αποχώρησης από την Πόλη, ήταν να παραμείνουν εκεί. «Η μητέρα μου δεν θα μπορούσε ποτέ να σκεφθεί να εγκαταλείψει τους μαθητές της» μας εξηγεί ο 50χρονος, ο οποίος το 1972 σε ηλικία 12 ετών ξεκινά τη φοίτησή του στο Ζωγράφειο σε μια τάξη 92 συμμαθητών, χωρισμένη μάλιστα σε δύο τμήματα.
Έξι χρόνια αργότερα θα αποφοιτήσει μαζί με μόλις 37 συμμαθητές του. Σήμερα μόνο τέσσερις από αυτούς μένουν στην Κωνσταντινούπολη. Παίρνοντας πτυχίο από τη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πόλης ο Γιάννης Δεμιρτζόγλου το 1989 διορίζεται στο Ζωγράφειο ως καθηγητής Φυσικομαθηματικών και πέντε χρόνια αργότερα, το 1994, αναλαμβάνει τη διεύθυνση της σχολής ακολουθώντας τα ίχνη του αγαπημένου του δασκάλου και διευθυντή του Δημητρίου Φραγκόπουλου, ο οποίος βρέθηκε επί 35 συναπτά χρόνια στο τιμόνι της Ζωγραφείου. Ο 12ος κατά σειρά διευθυντής ωστόσο έχει να αντιμετωπίσει μια πραγματικότητα πολύ διαφορετική από αυτήν του προκατόχου του. «Σήμερα στο σχολείο μας φοιτούν 49 μαθητές από την Α΄ γυμνασίου ως την Δ΄ λυκείου» μας λέει ο κ. Δεμιρτζόγλου- μεταξύ αυτών και οι δύο κόρες του. «Δεν μας αρέσουν όμως τα μνημόσυνα. Πιστεύουμε ότι και οι λίγοι αξίζουν τα καλύτερα και δεν σταματάμε να ονειρευόμαστε. Τι θεωρούμε κέρδος μας; Να προσθέσουμε έστω κι έναν μαθητή στις τάξεις μας. Δεν έχουμε περιθώριο να χάσουμε χρόνο. Θέλουμε να δικαιώσουμε τους υποστηρικτές, απόφοιτους και ελλαδίτες φίλους, που κάνουν δυνατή τη λειτουργία του σχολείου, αφού μέσα από την προσφο ρά τους συνεχίζει να ζει το Ζωγράφειο».
Το γραφείο του διευθυντή βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την επιβλητική είσοδο του σχολείου με τις μαρμάρινες κολόνες και είναι πνιγμένο στα αναμνηστικά. Οι τοίχοι είναι γεμάτοι από ασπρόμαυρες φωτογραφίες με τους αποφοίτους- μεταξύ αυτών και η τάξη του Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου. Περίοπτη θέση έχει και η προσωπογραφία του Χρηστάκη Ζωγράφου. Ο τελευταίος διευθυντής του σχολείου μάς εξηγεί την ιστορία του: «Ηταν τραπεζίτης, Ηπειρώτης την καταγωγή, που αυθόρμητα προσέφερε το ποσό των 10.000 λιρών για να ανεγερθεί ένα αρρεναγωγείο που να εξυπηρετεί τις ανάγκες της ακμάζουσας ελληνικής ομογένειας του 19ου αιώνα. Το κτίριο ανεγέρθηκε το 1893 με αρχιτέκτονα τον Περικλή Φωτιάδη, ο οποίος δημιούργησε επίσης τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης».
Το Ζωγράφειο στέκει στην ίδια θέση στον αριθμό 15 στο σοκάκι Τουρνασίμπατσι εδώ και 117 χρόνια. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του διευθυντή του, συνεχίζει να είναι ένα ζωντανός πολιτιστικός οργανισμός. Τις ημέρες του Πάσχα φιλοξένησε εκδήλωση αφιερωμένη στη Διδώ Σωτηρίου με τη συμμετοχή της Αλκης Ζέη και σήμερα, Κυριακή 11 Απριλίου, είναι προγραμματισμένη συναυλία του Διονύση Σαββόπουλου με την ορχήστρα και τη χορωδία της Σχολής. «Προσπαθώ τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο να διατηρηθούν ζωντανά τα ήθη και τα έθιμά μας. Γνωρίζουμε ποιες είναι οι συνθήκες» μας λέει ο κ. Δεμιρτζόγλου. «Από τάξη 46 μαθητών καταλήξαμε σε σχολείο 49 μαθητών. Οντως ο μέσος όρος ηλικίας της ομογένειας της Κωνσταντινούπολης είναι υψηλός. Δεν πρέπει όμως να μας φοβίζει η εικόνα αλλά να προβληματιστούμε για το πώς θα συνεχίσουν αυτά τα σχολεία να λειτουργούν ως εκπαιδευτικά ιδρύματα». Τι είναι αυτό που λείπει από το Ζωγράφειο; «Το έμψυχο υλικό. Εννοώ τους μαθητές και όχι τους δασκάλους. Εμείς είμαστε μια μερίδα ανθρώπων που πληρώσαμε καλώς ή κακώς τις καλές και τις δύσκολες ημέρες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και κάθε πρόβλημα που υπήρξε στη Μεγαλόνησο το οποίο είχε αντίκτυπο στα μέρη μας. Θα υπάρξει επόμενη γενιά;». ΖΑΠΠΕΙΟ
Η Δέσποινα Παπίνη-Φιλίππου γεννήθηκε στην Πόλη και μεγάλωσε στην περιοχή της Κλειστής Αγοράς. Ηταν 11 χρόνων όταν οι γονείς της αποφάσισαν να μετακομίσουν στη συνοικία του Πέραν, δεδομένου του ότι ο πατέρας της διετέλεσε επί 35 χρόνια καθηγητής στο Ζωγράφειο. Οπως κάθε θυγατέρα καλής οικογενείας της Πόλης, η κυρία Φιλίππου βρέθηκε να φοιτά στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο από την Α΄ γυμνασίου ως την τελευταία τάξη του λυκείου. Οι μνήμες από το σχολείο της στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 είναι ακόμη πολύ έντονες. «Ημασταν 850 κορίτσια» θυμάται. «Οι πελώριες σχολικές αίθουσες φιλοξενούσαν περίπου 40 μαθήτριες ανά τάξη. Μας έβαζαν να καθόμαστε μία μία στα θρανία, σε απόσταση μάλιστα το ένα από το άλλο, για να μην αντιγράφουμε. Και πάλι ωστόσο περίσσευε χώρος». Η κυρία Φιλίππου ήταν μία από τις πρώτες μαθήτριες της τάξης της και ακολούθησε την παράδοση που ήθελε τις διευθύντριες του Ζαππείου να επιλέγονται ανάμεσα από τις καλύτερες των αποφοίτων, οι οποίες έπαιρναν μάλιστα υποτροφία να σπουδάσουν στο εξωτερικό από τον ίδιο τον Ζάππα. Μετά την αποφοίτησή της
[1. Ο καθηγητής Χημείας Γιάννης Κότσιας με τάξη τού Ζαππείου.«Ηταν μαθητής μου και, όταν τέλειωσε τις σπουδές του, του ζήτησα να μείνει στην Πόλη και να διδάξει στο σχολείο μας. Δεν μου χάλασε χατίρι» μας λέει η κυρία Φιλίππου 2. Περισσότερο Βερσαλλίες παρά σχολείο θυμίζει το αριστοκρατικό Ζάππειο,που χτίστηκε τον 19ο αιώνα για να καλύψει τις ανάγκες μόρφωσης των κορασίδων της ελληνικής κοινωνίας της εποχής 3. Μάρτυρες ενός λαμπρού παρελθόντος που μαραζώνει οι υπέροχες οροφογραφίες του κτιρίου ]
1. Ο καθηγητής Χημείας Γιάννης Κότσιας με τάξη τού Ζαππείου.«Ηταν μαθητής μου και, όταν τέλειωσε τις σπουδές του, του ζήτησα να μείνει στην Πόλη και να διδάξει στο σχολείο μας. Δεν μου χάλασε χατίρι» μας λέει η κυρία Φιλίππου 2. Περισσότερο Βερσαλλίες παρά σχολείο θυμίζει το αριστοκρατικό Ζάππειο,που χτίστηκε τον 19ο αιώνα για να καλύψει τις ανάγκες μόρφωσης των κορασίδων της ελληνικής κοινωνίας της εποχής 3. Μάρτυρες ενός λαμπρού παρελθόντος που μαραζώνει οι υπέροχες οροφογραφίες του κτιρίου από το Ζάππειο η κυρία Φιλίππου σπουδάζει χημικός μηχανικός στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, ενώ εκτός από το πτυχίο του χημικού μηχανικού παίρνει και πτυχίο εκπαιδευτικού, κάτι που θα της επιτρέψει να διδάξει σε αγγλόφωνο κολέγιο της Κωνσταντινούπολης μετά τη θητεία της στο ερευνητικό τμήμα εργοστασίων για βαφές στην Πόλη αλλά και στον Πειραιά. Γιατί αποφασίζει να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη; «Είχαμε ορισμένα περιουσιακά στοιχεία και έπρεπε να τα αξιοποιήσουμε για να μην τα χάσουμε» μας λέει αναφερόμενη σε εκείνη και στον σύζυγό της κ. Πρόδρομο Φιλίππου. «Γκρεμίσαμε το πατρικό ξύλινο σπίτι και φτιάξαμε ένα καινούργιο. Ηρθαμε από την Ελλάδα για να ξαναφύγουμε αλλά τελικά… μείναμε. Εν τω μεταξύ γεννήθηκε ο γιος μας και μετά η κόρη μας. Είχαμε καλή επαγγελματική πορεία και ριζώσαμε». Από το 1996 λόγω καλών συστάσεων της προτείνουν τη θέση διευθύντριας του Ζαππείου. Αποτέλεσμα, η κυρία Φιλίππου να προστεθεί τελευταία σε μια σειρά εκλεκτές διδασκάλισσες που έφεραν μέσω του Ζαππείου τον ευρωπαϊκό πολιτισμό στην απέναντι όχθη του Αιγαίου ήδη από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το Ζάππειο ιδρύθηκε το 1875 ως Παρθεναγωγείο για να καλύψει τις ανάγκες εκπαίδευσης μιας πνευματικά ανεπτυγμένης κοινωνίας που ήθελε τα κορίτσια να μορφώνονται. «Ο σκοπός ήταν να μορφώσουν τις μελλοντικές διδασκάλισσες αλλά, ακόμη κι αν δεν συνέβαινε αυτό, οι θυγατέρες των καλών οικογενειών θα έπρεπε να μορφωθούν αφού θα γίνονταν μητέρες και θα ανέτρεφαν τις επόμενες γενιές που θα κατοικούν στην Πόλη και θα λέγονται Πολίτισσες» μας λέει η κυρία Φιλίππου. Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να ολοκληρωθεί το κτίριο με αρχιτέκτονα τον Ιωάννη Ιωαννίδη στοιχίζοντας περίπου 32.000 χρυσές λίρες οθωμανικές, με το μεγαλύτερο μέρος τους να έχει δοθεί από τους Κωνσταντίνο και Ευάγγελο Ζάππα. Με 40 μέτρα μήκος και 25 μέτρα ύψος, το κτίριο αποτέλεσε οικοδομικό επίτευγμα της εποχής. Εκτός από τις τεράστιες αίθουσες διδασκαλίας, το Οικοτροφείο και το Διδασκαλείο, το Ζάππειο εξοπλίστηκε με έξι πιάνα από το Παρίσι, αίθουσα δεξιώσεων, θεατρική αίθουσα, αίθουσα μπαλέτου κτλ. Οι επιβλητικοί χώροι με τις μαρμάρινες σκάλες, τις τοιχογραφίες, τα ανάγλυφα διακοσμητικά μοτίβα που θυμίζουν περισσότερο… Βερσαλλίες παρά σχολείο στέκουν ακόμη και σήμερα μάρτυρες ενός λαμπρού παρελθόντος που ωστόσο ξεθωριάζει λόγω έλλειψης πόρων.
Μουχλιασμένοι τοίχοι από την υγρασία, φθαρμένα ταβάνια, σοβαρές ελλείψεις στην ηλεκτρολογική υποδομή, ακόμη κι αυτή η, μαυρισμένη από τους ατμοσφαιρικούς ρύπους, εξωτερική όψη του κτιρίου συνιστούν την εικόνα του Ζαππείου σήμερα που φιλοξενεί 120 παιδιά (κορίτσια και αγόρια) σε ένα σύνολο 220 ελλήνων μαθητών της Πόλης. Το κληροδότημα για τη συντήρησή του συρρικνώθηκε, μοιράστηκε στα τρία Ζάππεια των ευεργετών και σήμερα κοντεύει να τελειώσει. «Ευτυχώς που υπάρχει αλλά μας πάει για λίγους μήνες ακόμη και μετά είμαστε στο έλεος του Θεού» μας λέει η κυρία Φιλίππου. «Δεν υπάρχει κανένας οικονομικός πόρος που να μας διασφαλίζει τη θέρμανση και το ηλεκτρικό». Η κυρία Φιλίππου υπογραμμίζει βέβαια την αγαστή συνεργασία με τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, τη βοήθεια του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων, τις συνδρομές από τις αποφοίτους, αλλά «η έννοια δεν σταματά…», όπως χαρακτηριστικά συμπληρώνει. «Εδώ βρίσκεται ένα κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού. Πιστεύω ότι μια μέρα θα μεριμνήσουν κάποιοι παράγοντες ώστε να μη χαθεί αυτό το κόσμημα. Και παραμένω αισιόδοξη». Η κυρία Φιλίππου, γιαγιά σήμερα ενός εγγονού από την κόρη της που ζει στην Κωνσταντινούπολη με τον άντρα της (ο γιος της και η νύφη της βρίσκονται στην Ελλάδα), δεν κάνει απλά ένα επάγγελμα, όπως λέει. «Εργάζομαι εδώ επειδή πιστεύω ότι είναι χρέος μας να προσέξουμε αυτό το ιστορικό σχολείο. Και οι απόφοιτοί μας να λεχθούν Ζάππες και Ζαππίδες, όπως όσοι κάθησαν στα ίδια θρανία και διέπρεψαν στα πέρατα του κόσμου».
.jpg)
