Του Μιχάλη Ψύλου - «δημοκρατία»
Ο Μαροκινός δημοσιογράφος Ομάρ Ράντι εξέφραζε φόβους εδώ και καιρό ότι η κυβέρνηση της χώρας του παρακολουθούσε το τηλέφωνό του.
Είχαν ενοχλήσει πολλούς, άλλωστε, οι έρευνες του Ομάρ και οι καταγγελίες του για διαφθορά στους κόλπους της βασιλικής οικογένειας του Μαρόκου, για τη διαπλοκή της πολιτικής εξουσίας και διάφορων οικονομικών συμφερόντων στη χώρα, αλλά και για περιπτώσεις αστυνομικής βίας. Τον περασμένο Μάρτιο ο Ομάρ Ράντι καταδικάστηκε σε φυλάκιση τεσσάρων μηνών για συκοφαντίες κατά της μαροκινής Δικαιοσύνης επειδή με ένα tweet είχε επικρίνει έναν δικαστή που είχε επιβάλει εξοντωτικές ποινές εναντίον κάποιων youtubers που ασκούσαν κριτική στην κυβέρνηση.
Οι διώξεις κατά του Ομάρ προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της Διεθνούς Αμνηστίας, που έπειτα από έρευνες ανακάλυψε ότι κάποιοι παρακολουθούσαν «ηλεκτρονικά» τον Μαροκινό δημοσιογράφο 24 ώρες το 24ωρο. Κάθε τηλεφώνημά του ακόμη και στο WhatsApp και το Signal, κάθε e-mail ή μήνυμά του καταγραφόταν με τη βοήθεια ενός λογισμικού της ισραηλινής εταιρίας NSO και του προγράμματος Pegasus που έχει αναπτύξει και το οποίο η ισραηλινή εταιρία πωλεί σε αστυνομικές και υπηρεσίες πληροφοριών παγκοσμίως για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. «Πρόκειται απλά για το τελευταίο θύμα του λογισμικού Pegasus» γράφει η ισπανική «El Pais».
Οπως αποκάλυψε το Citizen Lab, μια ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου του Τορόντο με επικεφαλής τον καθηγητή Ρον Ντέιμπερτ, πρόκειται για ένα σύστημα παρακολούθησης που μπορεί να εγκατασταθεί στο λειτουργικό σύστημα στα λεγόμενα «έξυπνα» τηλέφωνα.Το λογισμικό δίνει τη δυνατότητα υποκλοπής γραπτών μηνυμάτων και κωδικών ασφαλείας, αλλά και γεωεντοπισμού του κινητού τηλεφώνου. «Ο τρόπος με τον οποίο “μολύνεται” ένα κινητό τηλέφωνο είναι σχετικά απλός. Ο χρήστης λαμβάνει κάποιο παραπλανητικό e-mail ή μήνυμα και πείθεται να πατήσει σε ένα link, εγκαθιστώντας εν αγνοία του το λογισμικό παρακολούθησης. Από εκείνο το σημείο κι έπειτα είναι εκτεθειμένος. Ο χρήστης του λογισμικού έχει τη δυνατότητα συνακρόασης συνομιλιών, ακόμη και ενεργοποίησης της κάμερας και του μικροφώνου του κινητού τηλεφώνου» λέει ο καθηγητής Ντέιμπερτ.
«Ο 55χρονος καθηγητής και η ομάδα του έχουν αναπτύξει νέες ερευνητικές τεχνικές για να βοηθήσουν να αποκαλυφθεί πώς δεκάδες δημοσιογράφοι, ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι φέρεται ότι στοχεύονται από κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο που χρησιμοποιούν το λογισμικό της NSO για να χακάρουν τα τηλέφωνα» γράφει ο «Guardian».
Εκθεση που δημοσιεύτηκε χθες από τη Διεθνή Αμνηστία δείχνει ότι τουλάχιστον μεταξύ Ιανουαρίου 2019 και Ιανουαρίου 2020 το κινητό τηλέφωνο του Ράντι «μολύνθηκε» αρκετές φορές με το λογισμικό κατασκοπίας. «Είχα υποψιαστεί από καιρό ότι με κατασκοπεύουν» δήλωσε ο Ομάρ Ράντι σε βιντεοσκοπημένη συνέντευξή του στο Forbidden Stories – το διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα, το οποίο συντονίζει η Διεθνής Αμνηστία.
Θα πείτε, μέχρι εδώ εντάξει. Τι ενδιαφέρει εμάς τους Έλληνες η παρακολούθηση ενός Μαροκινού δημοσιογράφου;
Μόνο που η ισραηλινή εταιρία συστημάτων παρακολούθησης NSO δεν είναι άγνωστη στην Ελλάδα. Η έρευνα του καθηγητή Ντέιμπερτ και του Citizen Lab, που ειδικεύεται σε θέματα παγκόσμιας ασφάλειας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έδειξε ότι το λογισμικό υποκλοπών Pegasus της NSO έχει χρησιμοποιηθεί και στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια.
Το Citizen Lab εντόπισε συνολικά 45 χώρες στις οποίες πιστεύεται ότι γίνονται παρακολουθήσεις με το σύστημα αυτό. Οι ερευνητές του Citizen Lab διαπίστωσαν ότι τουλάχιστον 33 «πελάτες» χρησιμοποιούσαν το λογισμικό Pegasus στις 45 αυτές χώρες.
Εκτός από την Ελλάδα, στις υπόλοιπες 44 χώρες που φαίνεται να έχει τεθεί σε εφαρμογή το συγκεκριμένο λογισμικό είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία, ο Καναδάς, η Αλγερία, το Μπαχρέιν, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία.
«Πρόκειται για έναν κατάσκοπο σε κάθε τσέπη» γράφει η γερμανική εφημερίδα «Die Zeit». «Το πρόγραμμα κατασκοπίας Pegasus μπορεί -αφού εισαχθεί στο κινητό τηλέφωνο- να διαβάσει κρυφά σχεδόν όλες τις πληροφορίες σε μια κινητή συσκευή, είτε πρόκειται για μηνύματα είτε λίστες επαφών, τηλεφωνικές κλήσεις ή δεδομένα κίνησης. Αυτό σημαίνει ότι οι ‘κατάσκοποι’ γνωρίζουν πάντα σε ποιον ιστότοπο σερφάρουν οι ‘ύποπτοι’, με ποιους επικοινωνούν, πού βρίσκονται» γράφει η γερμανική εφημερίδα.
Ο Ράντι λέει ότι πλέον δεν κάνει ποτέ «κλικ» σε άγνωστους συνδέσμους. «Η επίθεση αυτή είναι πιο ύπουλη, αφήνει πολύ λιγότερα ίχνη από τις προηγούμενες μεθόδους υποκλοπής» λέει στην «Die Zeit» ο ερευνητής Κλαούντιο Γκουαρνέρι,που διευθύνει το τεχνικό εργαστήριο της Διεθνούς Αμνηστίας και διερευνά τέτοιο λογισμικό κατασκοπίας εδώ και χρόνια. «Εδώ όλα συμβαίνουν με αόρατο τρόπο στον χρήστη».
Η ισραηλινή εταιρία NSO υποστηρίζει πάντως ότι το λογισμικό Pegasus βοηθά μόνο στον εντοπισμό τρομοκρατών και στη διερεύνηση σοβαρών εγκληματιών, αλλά ότι δεν έχει καμία ανάμειξη στο ποιους παρακολουθεί κάθε κυβερνητικός προμηθευτής του λογισμικού. Οπως αναφέρει, η NSO τηρεί όλους τους διεθνείς περιορισμούς εξαγωγής αυτού του λογισμικού κατασκοπίας, ότι σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και ότι δεσμεύεται από ηθικές αρχές. Ωστόσο, περιπτώσεις όπως αυτές του Ομάρ Ράντι, που ίσως είναι απλά η κορυφή του παγόβουνου, δείχνουν πόσο επικίνδυνη είναι η χρήση μιας τέτοιας τεχνολογίας παρακολούθησης.
Στα στοιχεία από την έρευνα του Citizen Lab στηρίχτηκε άλλωστε και η αγωγή που κατέθεσε η WhatsApp εναντίον της NSO, αποκαλύπτοντας ότι το λογισμικό της ισραηλινής εταιρίας χρησιμοποιήθηκε το 2019 εναντίον 1.400 χρηστών της υπηρεσίας WhatsApp. Η ισραηλινή εταιρία είπε ότι θα υπερασπιστεί τον εαυτό της και επέρριψε την ευθύνη στους κυβερνητικούς πελάτες της για τυχόν πιθανές καταχρήσεις.
Αλλωστε τα ψηφιακά όπλα της NSO εντοπίστηκαν σε ηλεκτρονικές συσκευές πολλών ακτιβιστών και δημοσιογράφων, για παράδειγμα στο Μεξικό. Οι μεξικανικές Αρχές έγιναν πελάτες της ισραηλινής εταιρίας για να εντοπίσουν εμπόρους ναρκωτικών, αλλά η ανάλυση από το εργαστήριο του πανεπιστημίου του Τορόντο έδειξε ότι το Pegasus χρησιμοποιήθηκε επίσης εναντίον δημοσιογράφων.
Το λογισμικό αυτό χρησιμοποιήθηκε επίσης για την παρακολούθηση ενός δημοσιογράφου των «New York Times» που έγραψε ένα βιβλίο για τον Σαουδάραβα διάδοχο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και τον ρόλο του στη δολοφονία του αντιφρονούντα Τζαμάλ Κασόγκι.
«Αν και το λογισμικό Pegasus συνήθως δεν μπορεί να σκοτώσει ανθρώπους απευθείας με τον τρόπο που μπορούν οι σφαίρες, το τελικό αποτέλεσμα είναι συχνά το ίδιο» λέει ο καθηγητής Ντέιμπερτ και προσθέτει: «Πρέπει να σκεφτούμε τρόπους για να το ελέγξουμε με τον ίδιο τρόπο που ελέγχουμε τις παράνομες εξαγωγές όπλων».
