Δίκαιο, ηθική και ισχύς στις διεθνείς σχέσεις
Μπορεί να είστε μεγάλο έθνος, όμως το να είσαι δίκαιο έθνος είναι κάτι άλλο» είπε πριν μερικές μέρες για τις ΗΠΑ ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Αφορμή για τις δηλώσεις αυτές, αποτέλεσε η απόφαση για απαγγελία κατηγοριών σε βάρος του πρώην υπουργού οικονομίας της Τουρκίας και του πρώην γενικού διευθυντή της τουρκικής κρατικής τράπεζας, για συνωμοσία, με σκοπό την παράκαμψη των κυρώσεων των ΗΠΑ σε βάρος του Ιράν. Το να ακούει κάποιος τον Τούρκο πρόεδρο να παραδίδει μαθήματα ηθικής είναι τουλάχιστον γελοίο τη στιγμή που η Τουρκία καταπατεί καθημερινά τα ανθρώπινα δικαιώματα και αγνοεί προκλητικά τις αποφάσεις του ΟΗΕ για την εισβολή στην Κύπρο.
Στο χώρο του Αιγαίου, πριν από 22 χρόνια (8 Ιουνίου 1995), η τουρκική Εθνοσυνέλευση εξουσιοδότησε την κυβέρνηση να προχωρήσει σε πόλεμο εναντίον της Ελλάδας σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια, παρά το γεγονός ότι αυτό προβλέπεται από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982. Τον περασμένο Ιούνιο ο πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας από τη Μήλο μιλώντας στην τελετή αναγόρευσης του σε επίτιμο δημότη του νησιού διεμήνυσε, ότι όποιος στηρίζεται στην ισχύ χωρίς να υπολογίζει το Διεθνές Δίκαιο και την ηθική αυτού, η μοίρα του είναι προδιαγεγραμμένη και αργά ή γρήγορα θα συντριβεί. Η επίκληση της Νεμέσεως για απόδοση δικαιοσύνης όσων παραβαίνουν την ηθική και το δίκαιο, προφανώς βασίζεται στην αντίληψη της κοσμοθεωρίας των Ελλήνων της αρχαιότητας που πίστευαν στο σχήμα Ύβρις- Άτις – Νέμεσις – Τίσις. Οι άνθρωποι διαπράττουν την Ύβρη οδηγούμενοι από την αλαζονεία. Οι Θεοί τους στέλνουν την Άτη, να τους θολώσει το νου και να διαπράξουν μια πολύ μεγάλη ανοησία, να υποπέσουν σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα. Ύστερα έρχεται η Νέμεσις, δηλαδή η τιμωρία τους και τελικά, η Τίσις, η καταστροφή τους.
Σχετικά με το θέμα δικαίου, ηθικής και ισχύος στις διεθνείς σχέσεις που είναι συνυφασμένο με το νησί της Μήλου και όσα συνέβησαν σ΄ αυτό πριν 2.500 χρόνια περίπου αναφέρθηκε αναλυτικά ο Θουκυδίδης, που θεωρείται ο πατέρας του πολιτικού ρεαλισμού της κυρίαρχης σχολής σκέψης στις διεθνείς σχέσεις. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη, η λογική του ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μειώνει τα περιθώρια ηθικών επιλογών και το συμφέρον διαμορφώνει το δίκαιο στις διεθνείς σχέσεις.
Ο Διάλογος των Μηλίων με τους Αθηναίους, ένα από τα δραματικότερα επεισόδια του Πελοποννησιακού Πολέμου, που εξιστορείται στο 5ο βιβλίο της Ιστορίας του Θουκυδίδη, έχει μείνει στην ιστορία ως η αντιπαράθεση του δικαίου έναντι της ισχύος και είναι διαχρονικά επίκαιρος. Το περιστατικό συνέβη το 416 π.χ. Οι Αθηναίοι απέστειλαν πρέσβεις στη Μήλο, μια μικρή λακεδαιμονική αποικία, με σκοπό να την αναγκάσουν να ενταχθεί στην Αθηναϊκή Συμμαχία, δηλαδή να γίνει αποικία τους και να καταβάλλει φόρο υποτέλειας στην Αθήνα. Οι Μήλιοι ζήτησαν να γίνει σεβαστό το δικαίωμά τους να μείνουν ουδέτεροι στη σύγκρουση των Αθηναίων με τη Σπάρτη και αρνήθηκαν την πρόταση.
Τελικά οι Αθηναίοι εκμεταλλευόμενοι την τεράστια στρατιωτική τους υπεροχή, καταλαμβάνουν την Μήλο, προβαίνουν στη σφαγή των ενήλικων ανδρών και στο εξανδραποδισμό των γυναικών και των παιδιών, εγκαθιστώντας στο νησί Αθηναίους εποίκους. Στο διάλογο που περιγράφεται από το Θουκυδίδη στο επιχείρημα των Μηλίων περί δικαίου για τη σωτηρία της πόλης τους, οι Αθηναίοι θα απαντήσουν χωρίς περιστροφές, ότι το δίκαιο είναι μία παράμετρος, που συνεκτιμάται, όταν οι αντίπαλοι είναι ίσοι σε δύναμη. Διαφορετικά οι δυνατοί ενεργούν και επιβάλλουν αυτό που τους επιτρέπει η δύναμή τους, ενώ οι αδύναμοι υποχωρούν όσο τους επιτρέπει η αδυναμία τους. Η Αθήνα, η πόλη της Δημοκρατίας, αρνείται να συζητήσει θέματα δικαιοσύνης και ηθικής, προκειμένου να ικανοποιήσει το δικό της συμφέρον. H σημαντικότητα της ισχύος αποτελεί τον πυρήνα της σκέψης των Αθηναίων, που θεωρούν φυσικό να μετουσιώνουν αδίστακτα σε πράξη οτιδήποτε εξυπηρετεί τη δική τους φιλοδοξία.
Ο φιλόσοφος – σχολιαστής πολιτικής επιστήμης και διεθνών σχέσεων Παναγιώτης Κονδύλης, αναφερόμενος στο διάλογο Αθηναίων – Μηλίων, επισημαίνει: «Πίσω από το σκισμένο προσωπείο των θεσμίσεων, προβάλλει τώρα το αληθινό πρόσωπο της φύσης: είναι το πρόσωπο των Αθηναίων όταν ζητούν από τους Μηλίους να υποταγούν.
Δεν το ζητούν με τη συνείδησή τους βεβαρυμμένη, δεν πιστεύουν ότι έτσι παραβιάζουν τη θεία τάξη, γιατί η θεία ή φυσική τάξη, ο εσώτερος νόμος του Όντος είναι ακριβώς ο νόμος του ισχυρότερου». Η επίκληση της δικαιοσύνης, στην οποία προσφεύγουν οι Μήλιοι, είναι ένα μοιραίο σφάλμα, η πίστη τους στην υπερίσχυση των ηθικών κανόνων γεννά απλώς φρούδες ελπίδες και τους ωθεί σε απελπισμένες και αυτοκαταστροφικές ενέργειες. Η πράξη θα όφειλε να προσανατολίζεται στους κανόνες της φρόνησης, οι οποίοι πάλι πρέπει να υπηρετούν τη φυσική επιταγή της αυτοσυντήρησης. Βεβαίως, συμπληρώνει ο Κονδύλης, «η αυτοσυντήρηση έχει διαφορετικό νόημα για τον ισχυρό, ο οποίος μπορεί να διατηρήσει την ισχύ του μονάχα διευρύνοντάς την συνεχώς και για τον αδύνατο, ο οποίος σώζεται ανταποκρινόμενος στις επιθυμίες του ισχυρότερου».
Κάποια από τα διδάγματα διεθνούς πολιτικής που προκύπτουν μέσα από το διάλογο Αθηναίων – Μηλίων είναι ότι η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητα δεν μπορούν να εξασφαλιστούν από κανόνες δικαίου. Η αντιμετώπιση της Νεμέσεως για όσους δεν λειτουργούν σύμφωνα με το δίκαιο και την ηθική με αποτέλεσμα να έχουν παρόμοια τύχη με αυτή των Αθηναίων που ήλθε με την καταστροφή τους στη Σικελία δεν λειτουργεί αποτρεπτικά, διότι είχε προηγηθεί η διάπραξη της Ύβρεως δηλ. Η σφαγή των Μηλίων. Καθοριστικό παράγοντα διατήρησης της ελευθερίας αποτελεί η στρατιωτική ισχύς. Οι διεθνείς σχέσεις δεν συγχωρούν τα κενά, καθόσον όταν διαπιστωθεί αδυναμία οι ισχυροί θα φροντίσουν να το εκμεταλλευτούν. Στην περίπτωση της χώρας μας, θα πρέπει να γίνει κατανοητό, ότι οι αρμόδιοι απαιτείται να φροντίσουν άμεσα για την κάλυψη της κενών ισχύος, οικονομικών αλλά και στρατιωτικών, που παρατηρούνται λόγω της δημοσιονομικής κρίσης, καθόσον η διατήρηση και επαύξηση των παραμέτρων αυτών, δεν εξυπηρετεί απλά τα εθνικά μας συμφέροντα, αλλά είναι κρίσιμος παράγοντας για την ίδια την εθνική μας επιβίωση.
