Σήμερα ξύπνησα με αυτό… Πόλη Κωνσταντινούπολη. Ήμουνα ανάμεσα σε αυτά τα πιτσιρίκια που ηχογραφήσαμε με τον Δήμητρη Τυπάλδο, την Πόλη Κωνσταντινούπολη σε στίχους του Μποστ και σε μουσική του Νότη Μαυρουδή. Και από τότε όποτε το ακούω κλαίω. Σαν μικρό παιδί.
Για αυτήν την Βασίλισσα των Πόλεων.
Γράφει η: Ευτυχία Φράγκου
Είχα την τύχη τα Σεπτεμβριανά να αποτελέσουν την πτυχιακή μου εργασία. Kαι αν κατάλαβα ένα πράγμα αυτό είναι πως:
Τα Σεπτεμβριανά είναι ένα μόνο κομμάτι του μεγάλου παζλ του αναγκαστικού εκτουρκισμού όλων των μειονοτήτων και των αντιδημοκρατικών πολιτικών εξολόθρευσης της ελληνικής και όχι μόνο κοινότητας, που είχαν ξεκινήσει από τους Νεότουρκους στις αρχές του 20ου αιώνα…Και δύστυχως, όπως παρατηρούμε αυτή η χώρα δεν μπόρεσε ποτέ να συμβαδίσει με τη Δημοκρατία. Το βαθύ Ισλάμ και η Δημοκρατία παραμένει μια εξίσωση άλυτη ανά τους αιώνες.
Και το Πογκρόμ πέτυχε. Από τους περίπου 200.000 Έλληνες που κατοικούσαν στην Πόλη (σε πληθυσμό 1.500.000) αυτοί τη στιγμή διαμένουν λιγότεροι από 2.000.
Η αφορμή
Λίγες μέρες πριν στις 28 Αυγούστου ο Μεντερές άρχισε να διαδίδει ότι οι Ελληνοκύπριοι σκόπευαν να προβούν σε σφαγές κατά των Τουρκοκυπρίων ενώ εντείνονταν και στον τουρκικό τύπο (Hürriyet), τα δημοσιεύματα που πυροδοτούσαν τις ανησυχίες για επιθέσεις Ελληνοκυπρίων εναντίον Τουρκοκυπρίων.
Τα μεσάνυκτα της 5ης προς 6ης Σεπτεμβρίου εξερράγη μία βόμβα στον προαύλιο χώρο του τουρκικού προξενείου στη Θεσσαλονίκη, από την οποία προκλήθηκαν μόνο υλικές ζημιές. (Σύμφωνα με έρευνες και όπως εξακριβώθηκε αργότερα στη δίκη των γεγονότων του ’61 η βόμβα είχε μεταφερθεί μέσω Τούρκου πράκτορα, ενώ τοποθετήθηκε στο χώρο από τον ίδιο τον κλητήρα του τουρκικού προξενείου. Και από εκεί και μετά ξεκίνησε ο εφιάλτης.)
Πρωτοσέλιδο εφημερίδας «Μακεδονία»
Τα γεγονότα
Το προηγούμενο βράδυ κατοικίες και μαγαζιά είχαν μαρκαριστεί με κόκκινο σταυρό ή με τα αρχικά GRM (gayrimüslim Rum- μη μουσουλμάνος Έλληνας), ή με σβάστικες για τα καταστήματα και τις οικίες των Εβραίων.
Ήταν όλα έτοιμα.
100.000 άτομα συμμετείχαν, όπου μεταφέρθηκαν μέσω ενός δικτύου οχημάτων. Καταστρέφοντας μαγαζιά, λεηλατώντας σπίτια, αμαυρώνοντας εκκλησίες και κοιμητήρια. σκορπώντας τη φρίκη και τον πανικό για πάνω από μία μέρα…Ωσάν ταύροι εν υαλοπολείω, μαινόμενοι για μια υποτιθέμενη επίθεση που ήταν προβοκάτσια. Πάνω από 20 νεκροί, δεκάδες τραυματίες. Με λοστούς, πέτρες, πριόνια, φτυάρια. Άντρες υπέστησαν περιτομή και γυναίκες βιάστηκαν.
Ο πολυπαθής ελληνικός πληθυσμός της Πόλης. Ακόμα ένα χτύπημα. Ακόμα μία σφαγή. Που σήμανε και το Τέλος.
Εικόνες πρωτοφανούς φρίκης (φωτογραφίες: Δημήτρης Καλούμενος)
Ο απολογισμός
Καταστροφες ολοκληρωτικές, ανυπολόγιστου κόστους (το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών υπολόγισε ότι οι ζημιές που υπέστησαν οι εκκλησίες ξεπερνούσαν τα 150 εκατομμύρια δολ. της εποχής. Σύμφωνα με την ελληνική κυβέρνηση με συντηρητικούς υπολογισμούς οι ζημιές ανήρχοντο σε 500 εκατ. δολ. Καταστροφές σε 4.214 διαμερίσματα, σε 1.004 καταστήματα, σε 73 εκκλησίες, σε 1 συναγωγή, σε 26 σχολεία σε 2 μοναστήρια σε 5317 εργοστάσια και αποθήκες. Μόνος στόχος να καταστραφεί ότι ήταν ελληνικό ή μειονοτικό. Η αστυνομία άφαντη και άπραγη, ουσιαστικά “κάλυψε” και “ενίσχυσε” με τη σιωπή της το οργανωμένο έγκλημα.
Οι περιοχές που επλήγησαν: το Πέρα και η εμπορική οδός της Ιστικλάλ και τα τριγύρω στενά, το Κουρτουλούς, το Σισλί, η Χαλκηδόνα, το Νισάντασι, το Εμίνονου, η Μόντα και άλλες ελληνικές και μειονοτικές συνοικίες.
Κτηνωδίες (Φωτογραφία: Δημήτρης Καλούμενος)
Παραλειπόμενα:
Στην Πόλη είχε κηρυχτεί νόμος στρατιωτικός που απαγόρευε τη φωτογράφιση των καταστροφών.
Δύο άνθρωποι κλειδιά: Ο φωτογράφος του Πατριάρχη Δημήτρης Καλούμενος και ο δημοσιογράφος Σάκης Καράγιωργας καταγράφουν τις θηριωδίες.
Τα φιλμ τα έκρυβαν σε μνήματα. Την επόμενη μέρα ο Καράγιωργας πριν πετάξει για Ελλάδα με την ιστορική πτήση της Air France πήρε τα φιλμ από τα κοιμητήρια. Φιλμ ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας και σημασίας. Χάρη σε αυτούς έχουμε σήμερα τα αδιάσειστα στοιχεία της πρωτοφανούς θηριωδίας.
Εμείς, τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονα, των προσφύγων, των διασωθέντων από τις κτηνωδίες σε Ανατολική Θράκη, Κωνσταντινούπολη, Πόντο και Μικρά Ασία, δεν ξεχνάμε.
Και δεν θα ξεχάσουμε ποτέ.
Και έχουμε μόνο αγάπη μέσα μας.
Η μνήμη δεν σημαίνει μίσος.
Η μνήμη είναι το μόνο εργαλείο.
Η μνήμη είναι ο μόνος δρόμος, να μην επαναλαμβάνεις για να μην επαναλαμβάνουμε τις κτηνωδίες του παρελθόντος.
Όποιος ξεχνάει την ιστορία του είναι υποχρεωμένος να την ξαναζήσει (Σανταγίανα) .
Και σήμερα ανάβουμε ένα κερί στη μνήμη τους και ένα για τους πρόσφυγες σε όλο τον κόσμο.
