Το σαμποτάζ στα μεταλλεία της Κατερίνης και τα αντίποινα των ναζί το 1943
Τεράστια σημασία είχαν για την πολεμική μηχανή των ναζιστών, είχαν τα μεταλλεία χρωμίου της Πιερίας.
Επόμενο ήταν να είναι και στόχος του ΕΛΑΣ που κατάφεραν να τα πλήξουν, όπως και άλλα σε άλλα σημεία της χώρας. Ακολούθησαν αντίποινα των Γερμανών με εκτελέσεις.
Οι δύο Γερμανοί στρατιώτες είχαν εκτελεστεί, πιθανότατα για αντίποινα στην εκτέλεση 117 αμάχων στο Δομένικο της Θεσσαλίας στις 16/2/1943.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το μεταλλείο ήταν υπό γερμανική εκμετάλλευση και προ του πολέμου, αλλά στην κατοχή τον απόλυτο έλεγχό του είχε αναλάβει ο γερμανικός στρατός. Εκεί εργάζονταν χωρίς αμοιβή κυρίως κάτοικοι του χωριού Άγιος Δημήτρης και 34 Εβραίοι που οι ναζί τους είχαν μεταφέρει από τη Θεσσαλονίκη.
Εκτός από το σαμποτάζ οι αντάρτες πήραν μαζί τους και ενέταξαν στις δυνάμεις τους Έλληνες εργάτες του μεταλλείου, ενώ απήγαγαν τους δυο Γερμανούς φρουρούς του μεταλλείου. Ακολούθησε η λυσσασμένη αντίδραση των κατακτητών. Άμεσα ήταν τα αντίποινα των Γερμανών, που συλλαμβάνουν 38 ομήρους από τα χωριά Άγιος Δημήτριος και Λιβάδι και τους οδηγούν στο σιδηροδρομικό σταθμό Κατερίνης κρατώντας τους έγκλειστους σε ένα βαγόνι. Παράλληλα στέλνουν τελεσίγραφο στους αντάρτες να απελευθερώσουν μέσα σε τρεις μέρες τους δύο Γερμανούς στρατιώτες, για να απελευθερωθούν και οι Έλληνες όμηροι. Σε διαφορετική περίπτωση θα τους εκτελούσαν.
Ο ΕΛΑΣ είχε ενημερώσει τους κατοίκους για τα γερμανικά αποσπάσματα και αρκετοί είχαν προλάβει να διαφύγουν, με τους γεροντότερους όμως να έχουν μείνει στα χωριά τους.
Οι δύο Γερμανοί στρατιώτες είχαν εκτελεστεί, πιθανότατα για αντίποινα στην εκτέλεση 117 αμάχων στο Δομένικο της Θεσσαλίας στις 16/2/1943.
Στις 23/2/1943 οι Γερμανοί συλλαμβάνουν επίσης και τον πρώην δήμαρχο της Κατερίνης Αιμίλιο Ξανθόπουλο, που ήταν επιμελητής τροφοδοσίας των εργατών του μεταλλείου, με την κατηγορία ότι είχε συνεργαστεί με τον ΕΛΑΣ, αλλά δείχνουν και τις προθέσεις τους για την τύχη των ομήρων, αφού επιστρατεύουν 15 κατοίκους και τους δίνουν φτυάρια και κασμάδες με εντολή να πάνε προς το σταθμό.
Ήταν αυτοί που επιλέχθηκαν για να σκάψουν τους τάφους όσων θα εκτελούσαν οι Γερμανοί.
Ο Κατερινιώτης λόγιος Σ. Κανταρτζής (πηγή Δήμος Κατερίνης) καταγράφει το πώς ξετυλίχθηκε το δράμα στις 23 Φεβρουαρίου 1943: «Ξαφνικά το μεσημέρι Γερμανοί στρατιώτες με τα αυτόματα στα χέρια τους μπλόκαραν το καφενείο της Δημοτικής Αγοράς και άρπαξαν καμιά δεκαπενταριά γερούς και χεροδύναμους άντρες, θαμώνες του καφενείου, τους οποίους διέταξαν να τους ακολουθήσουν. Τρομοκρατημένοι οι συμπολίτες μας από το φόβο μήπως έχουν την τύχη των Αη-δημητριανών τους ακολούθησαν ως τη «Φελδ-Κομαντατούρ», όπου τους ανέμενε μια άλλη οδυνηρή έκπληξη. Τους έδωσαν από ένα κασμά και φτυάρι, έθεσαν επικεφαλής τους τον Έλληνα διερμηνέα που είχαν στην υπηρεσία τους και τους διέταξαν να τραβήξουν με τα πόδια στο σιδηροδρομικό σταθμό. Ήταν ολοφάνερο για πού τους προόριζαν».
Χωρίς να υπάρχει οπτική επαφή καθώς οι όμηροι οδηγήθηκαν πίσω από ένα σταθμευμένο τρένο που έκοβε τη θέα, γράφτηκε ο επίλογος, αφού τη σιωπή που επικρατούσε τη διέκοψε ο ήχος των πολυβολισμών. Οι όμηροι που βρίσκονταν στο βαγόνι του θανάτου, αλλά και ο Δήμαρχος Κατερίνης Αιμίλιος Ξανθόπουλος, κείτονταν νεκροί μέσα σε λίμνη αίματος, όπως ανέφεραν στις μαρτυρίες τους οι 15 που είχαν επιστρατευτεί για να παίξουν το ρόλο του νεκροθάφτη.
Aπό την ομιλία που έκαναν εκπρόσωποι του ΔΣ της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ (παράρτημα Κατερίνης) στις εκδηλώσεις του 2016 σταχυολογούμε:
«Στις 23 Φλεβαρη του 1943 στο Σιδ. Σταθμό Κατερίνης εκτελέστηκαν 40 κάτοικοι από τα χωριά Άγιος Δημήτριος και Λιβάδι, ως αντίποινα για την καταστροφή του μεταλλείου χρωμίου στον Άγιο Δημήτριο από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, στα πλαίσια γενικότερων επιθέσεων σε μεταλλεία και ορυχεία σ’ όλη την Ελλάδα. Σκοπός των επιθέσεων αυτών ήταν να σταματήσει η λεηλασία του ορυκτού πλούτου της χώρας και να στερηθούν τα κατοχικά στρατεύματα το χρώμιο, που τους ήταν τόσο απαραίτητο για την πολεμική τους βιομηχανία.
Το μεταλλείο το εκμεταλλεύονταν οι Γερμανοί και πριν από το 1940. Στη διάρκεια της κατοχής τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα συνέχισαν την εκμετάλλευση.
Στο μεταλλείο οι Γερμανοί απασχολούσαν Αϊ-δημητρινους χωρίς να τους πληρώνουν.
Το βράδυ της 18ης προς 19ης Φλεβαρη του 1943 αντάρτες του ΕΛΑΣ από τα τμήματα Θεσσαλίας ανατίναξαν το μηχανοστάσιο, έβαλαν φωτιά στις αποθήκες , αφού προηγουμένως πήραν τρόφιμα και εκρηκτικές ύλες. Οδηγοί στην επιχείρηση χρησιμοποιήθηκαν από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ Αγ. Δημητρίου, ενώ αποχωρώντας οι αντάρτες πήραν μαζί τους και δυο Γερμανούς στρατιώτες τους οποίους αργότερα εκτέλεσαν.
Λέγεται πώς καθοριστικό ρόλο στην απόφαση αυτή έπαιξε το γεγονός της εκτέλεσης 117 αμάχων στο χωριό Δομήνικο της Θεσσαλίας, δυο μέρες πριν.
Την ίδια μέρα οι γερμανοί κάνουν επιδρομή στο χωριό για να συλλάβουν ομήρους. Από το παρατηρητήριο των ανταρτών ειδοποιούνται οι κάτοικοι να φύγουν. Έτσι μένουν στο χωριό κυρίως ηλικιωμένοι. Ο γερμανικός στρατός συλλαμβάνει ομήρους και φεύγει για την Κατερίνη. Η προσπάθεια απελευθέρωσής τους από τον ΕΛΑΣ δεν είναι έγκαιρη.
Οι όμηροι μεταφέρονται στο Σιδ. Σταθμό Κατερίνης και κλείνονται σ’ ένα βαγόνι. Στο Σταθμό φτάνουν και οι συγγενείς τους , οι οποίοι μάταια περιμένουν την απελευθέρωση τους».
Σε άλλο σημείο της ομιλίας αναφέρεται ότι: «Στις 23 του Φλεβαρη συλλαμβάνεται και ο πρώην Δήμαρχος Κατερίνης Αιμίλιος Ξανθόπουλος , ο όποιος ήταν επιμελητής τροφοδοσίας των εργατών του μεταλλείου, κατηγορούμενος ότι εφοδίαζε τους αντάρτες του ΕΛΑΣ.
Την ίδια μέρα επιστρατεύονται δεκαπέντε Κατερινιωτες για να σκάψουν τον τάφο των ομήρων.
Οι μελλοθάνατοι οδηγήθηκαν στον τόπο της εκτέλεσης και εκτελούνται. Ο Αιμίλιος Ξανθόπουλος , λίγο πριν , είχε προλάβει ν’ αφήσει σημείωμα στη γυναίκα του, στο όποιο , μεταξύ άλλων, έγραφε…. «δεν μπόρεσα να δημιουργήσω περιουσία γιατί έζησα τίμια».
Την ίδια μέρα ο ΕΛΑΣ έδωσε μάχη στα στενά της Πέτρας και ανατίναξε το εργοστάσιο ξυλείας στη Μορνα.
Στις 2 του Μάρτη του 1943 η εφημερίδα των δωσίλογων στη Θεσσαλονίκη «Νέα Ευρώπη» γνωστοποιει ( με ανακοίνωση του γερμανού στρατιωτικού διοικητή Θεσσαλονίκης –Αιγαίου) στους πολίτες ότι «…Έλληνες λησται παραπλανηθεντες από μπολσεβίκους τρομοκρατας επετέθησαν εναντίον ενός ορυχείου» και « για το λόγο αυτό ετυφεκισθησαν , εκ της εκεί περιοχής, 37 κάτοικοι». Προειδοποιεί ότι «ο γερμανικός στρατός θα τιμωρήσει και εις το μέλλον κάθε τρομοκρατικην εκδηλωσιν ελλήνων κομμουνιστών».
Αυτά είναι σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε, τα γεγονότα που έγιναν τον Φλεβαρη του 1943 στην Πιερία».
Ποιες όμως ήταν οι αιτίες και ποιες οι συνέπειες της βάρβαρης αυτής πράξης των Γερμανών ναζιστών;
Σύμφωνα με τους αντιστασιακούς: «Ο Αιμίλιος Ξανθόπουλος αναρωτιόταν στο τελευταίο του γράμμα… «…κι εγώ δεν ξέρω πως μου ήρθε αυτό το κακό». Η απορία αυτή του πρώην δημάρχου Κατερίνης θα μπορούσε ν’ απαντηθεί , αν γνώριζε τη διαταγή που είχε εκδώσει ο Χίτλερ το 1942 για την ένταση της τρομοκρατίας στα Βαλκάνια, μαζί και στην Ελλάδα.
«Αν ο αγώνας αυτός κατά των συμμοριών στα Βαλκάνια –έλεγε ο Χίτλερ- δεν διεξαχθει με τα πιο ωμα μέσα , τότε δεν θα επαρκούν πια οι διαθέσιμες δυνάμεις …γι’ αυτό ο στρατός έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί κατά των γυναικών και των παιδιών κάθε μέσο…»
Γιατί όμως ο Χίτλερ έδωσε αυτή τη διαταγή;
Πρόκειται για τη διαταγή ενός τρελού που προσπαθούσε να κατακτήσει τον κόσμο, όπως θα ήθελε μια απλοϊκή ερμηνεία; Σίγουρα όχι. Πίσω από τον Χίτλερ κρύβονταν οι επιδιώξεις του γερμανικού κεφαλαίου που ήθελε με κάθε μέσο την επέκτασή του. Πίσω από τη φοβερή πολεμική μηχανή του τρίτου Ράιχ και τις ωμότητές της υπήρχαν οι βλέψεις των βιομηχανικών κολοσσών της Γερμανίας για ένα νέο μοίρασμα της ευρωπαϊκής αγοράς , συμφώνα με τα συμφέροντα τους.
Έτσι, μέσα στα πλαίσια αυτών των σχεδιασμών, τα στελέχη του οικονομικού επιτελείου είχαν αναθέσει το ρόλο του τροφοδότη των γεωργικών και μεταλλευτικών προϊόντων στις βαλκανικές χώρες.
Ο Φελιγκερ πρόεδρος ταυτόχρονα της Επιτροπής Εξωτερικού Εμπορίου και Βιομηχανίας του Ράιχ αλλά και στέλεχος των εργοστασίων Ντάντευε , μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος της «ευρωπαϊκής ιδέας». Μιλώντας το Νοέμβρη του 1941 για το «Σχεδιασμό του μεγάλου χώρου» τόνιζε τα παρακάτω…. «μόνο ένα σταθερό ευρωπαϊκό μπλοκ …… μπορεί να ικανοποιήσει σε επαρκή βαθμό τις ανάγκες που αναμένεται να προκύψουν μετά τον πόλεμο …Επιδιώκουμε μια όσο το δυνατόν καλύτερη εκμετάλλευση των πηγών των πρώτων υλών… Για το σκοπό αυτό, δηλαδή για την οργάνωση της πρωτοβουλίας της ιδιωτικής οικονομίας, είναι αναγκαία μια ηγεσία την οποία εμείς βέβαια την αξιώνουμε για τη Γερμανία.
Σε άρθρο στην «Εθνική εφημερίδα της Εσσης» με τίτλο «Δυο έθνη δυο αντιθέσεις- η προδοσία της Σερβίας έναντι της Ν.Α. Ευρώπης , η ευρωπαϊκή προσαρμογή της Ελλάδας» , ο Γερμανός αρθρογράφος ανέθετε στην Ελλάδα την τύχη της «Καλιφόρνιας της νέας Ευρώπης» που θα παίξει το ρόλο «προμηθευτού δι’ ειδικην διατροφην του ευρωπαϊκού πληθυσμού». Πιο κάτω αναφέρει… «στην οργάνωσή της πρέπει να συμπεριληφθεί και η εκμετάλλευση των υπαρχόντων μεγάλων κοιτασμάτων διαφόρων ορυκτών». Ο αρθρογράφος σημείωνε ακόμη ότι θα πρέπει «…να περιοριστούν μερικοί βιομηχανικοί κλάδοι οι οποίοι διατηρούνται τεχνηέντως» (βλέπε σημερινούς στόχους Ευρωπαϊκής Ένωσης).
Πίσω από τους προσεκτικά διατυπωμένους σχεδιασμούς του γερμανικού ιμπεριαλισμού για το χώρο των Βαλκανίων και την Ελλάδα κρυβόταν η επιδίωξη της ληστρικής εκμετάλλευσης της ελληνικής παραγωγής. Ακόμη και ο Μουσολίνι αναγκάστηκε να πει ότι «οι γερμανοί πήραν απ’ τους έλληνες ακόμα και τα κορδόνια των παπουτσιών τους», γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τον πίνακα της Γερμανικής Κρατικής Τράπεζας από τον οποίο προκύπτει ότι η κατά κεφαλή επιβάρυνση των ελλήνων από τους γερμανούς ανερχόταν σε 78 μάρκα το μήνα, τη μεγαλύτερη δηλαδή από όλες τις κατεχόμενες χώρες στην Ευρώπη.
Μέσα στα πλαίσια της ληστρικής εκμετάλλευσης της χώρας μας κυρίαρχη θέση έχει η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και κυρίως του χρωμίου, από το όποιο παράγεται το ατσάλι, μέταλλο πολύτιμο για την πολεμική βιομηχανία. Η εξασφάλιση του ορυκτού πλούτου γινόταν κυρίως προς όφελος των γερμανικών μονοπωλίων, όπως η εταιρία ΚΡΟΥΠ.
Πραγματικά δεν μπορείς να καταλάβεις ποιος διαπραγματεύεται την αγορά ή ενοικίαση των μεταλλείων, η εταιρία ή ο γερμανικός στρατός.
Η σπουδαιότητα του χρωμίου
Η αξία του χρωμίου για τη γερμανική βιομηχανία προκύπτει από μια σειρά αναφορές σε επιστολές κλπ. υπηρεσιακών και στρατιωτικών παραγόντων. Στις σημειώσεις του αντιστράτηγου Τόμας, προϊσταμένου του Γραφείου Εφοδιασμού και Εξοπλισμού του γερμανικού στρατού, στις 3-5-1941, αναφέρεται ότι «…τα μεταλλεύματα της Ελλάδας σαν κράματα έχουν εξαιρετική σημασία για την παράγωγη της γερμανικής βιομηχανίας εξοπλισμών, προπάντων τα μεταλλεύματα νικελίου και χρωμίου» .
Η ποσότητα του χρωμίου που υπολόγιζε να εκμεταλλευτεί η Γερμανία στην Ελλάδα ήταν 60.000 τόνοι , δηλαδή το 33 % της κατανάλωσης της γερμανικής πολεμικής βιομηχανίας.
Η εξαιρετική σημασία που είχε η αξιοποίηση του χρωμίου για τη γερμανική πολεμική μηχανή έγινε φαίνεται αντιληπτή από το επιτελείο του ΕΛΑΣ και τους συμμάχους. Ο ΕΛΑΣ κατέστρεψε το μεταλλείο χρωμίου στον Άγιο Δημήτριο. Λίγο μετά επιτέθηκε στο μεταλλείο Τσαγκλη και δέκα μέρες αργότερα στο μεταλλείο Τσαγκλη –Αρντουάν . Έτσι, το αποτέλεσμα των επιθέσεων αυτών ήταν να κλείσουν τα μεταλλεία «Όλυμπος», «Ελαφίνα», «Χρώμιο», «Τσαγκλης». Η παραγωγή για το 1943 μειώθηκε.
Ο προϊστάμενος του τμήματος Μεταλλείων του Υπουργείου Οικονομίας του Ράιχ, σε δυο επιστολές του το Γενάρη και τον Αύγουστο του 1944 σημείωνε τους κινδύνους από την ανταρτική δράση, για την εξασφάλιση της απρόσκοπτης εξόρυξης του χρωμίου. Την πρώτη φορά ζητά «την εξασφάλιση των δρόμων μεταφοράς καθώς και την προστασία των επιχειρήσεων έναντι επιθέσεων συμμοριών».
Τη δεύτερη φορά η γερμανική ψυχραιμία δίνει τη θέση της στην αγωνία. Ο Γκάμπελ γράφει: «δεν υπάρχει στην Ευρώπη καμία άλλη δυνατότητα παραγωγής χρωμίου, εκτός από τα Βαλκάνια. Γι’ αυτό η προστασία των μεταλλευμάτων χρωμίου και της μεταφοράς τους, πρέπει να θεωρηθεί από τη γερμανική Βερμαχτ σαν ένα από τα πιο επείγοντα καθήκοντά της».
Ακολουθει η αξιολόγηση των μεταλλείων, ώστε να παρθούν ανάλογα μέτρα προστασίας. Το μεταλλείο του Αγίου Δημητρίου έχει πάψει να λειτουργεί από καιρό».
