Αλγεινές εντυπώσεις και πολλά ερωτήματα προκαλεί το γεγονός ότι στη διαβούλευση για τη νέα Σύμβαση παραχώρησης του ΟΛΠ δεν εκκλήθη το υπουργείο Πολιτισμού, αν και πρόκειται για μια περιοχή με πολλά κηρυγμένα αρχαία αλλά και νεότερα μνημεία, τα οποία τίθενται ευθέως σε κίνδυνο.
Ωστόσο, παρά την απαράδεκτη εξαίρεση του υπουργείου Πολιτισμού από τη διαδικασία «διαβούλευσης» -έστω και εάν αυτή γίνεται με διαδικασίες fast track- οι αρμόδιες υπηρεσίες του με επίσημο έγγραφό τους (Α.Π.: ΥΠΠΟΑ/ΓΓ/275829/6129) ενημερώνουν τόσο το ΤΑΙΠΕΔ, όσο και τα υπουργεία Ναυτιλίας και Επικρατείας, καθώς και την Περιφέρεια Αττικής και τους παράκτιους δήμους για την εντελώς αντισυνταγματική απόφαση να παραχωρηθούν αρχαιολογικοί χώροι.
Όπως αναφέρουν στο έγγραφο τόσο η γενική γραμματέας του υπουργείου, όσο και η προϊσταμένη του Τμήματος Γραμματείας, Αρχείου & Ενημέρωσης Κοινού, «στη ζώνη αυτή περιλαμβάνονται αρχαιολογικοί χώροι, ιστορικοί τόποι και αρχαία μνημεία, καθώς και μνημεία της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς, που προστατεύονται από τις διατάξεις του Ν. 3028/2002, κατά συνταγματική επιταγή σύμφωνα με το άρθρο 24 του Συντάγματος και παράλληλα υπάγονται στις αρχές των Διεθνών Συμβάσεων Προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς».
Το υπουργείο Πολιτισμού αναφέρει στο έγγραφό του το οφθαλμοφανές και λογικό: «Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομίας ως δημόσιου κοινωνικού αγαθού σχετίζεται με τον ευρύτερο εθνικό χωροταξικό σχεδιασμό. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η ανάπτυξη ενός αστικού υπαίθριου δημόσιου χώρου με ταυτότητα μέσα στην καρδιά του λιμανιού, πυρήνα παιδείας, τέχνης και αναψυχής σε διασύνδεση με τον αστικό ιστό και τους πολίτες» και καταλήγει επισημαίνοντας: «Μετά τα ανωτέρω στην υπό κατάρτιση νέα σύμβαση παραχώρησης μεταξύ ΟΛΠ Α.Ε. και ΤΑΙΠΕΔ θα πρέπει να προβλεφθούν τα εξής:
- Να εξαιρεθούν της όποιας συναλλαγής τα αρχαία μνημεία που βρίσκονται εντός των ορίων της χερσαίας ζώνης του λιμένα.
- Να εξαιρεθεί της συναλλαγής η περιοχή της Πολιτιστικής Ακτής, στο σύνολό της.
- Οποιαδήποτε δραστηριότητα εντός της χερσαίας ζώνης του λιμένα εμπίπτει στις διατάξεις του Ν. 3028/2002 και θα πρέπει να τύχει έγκρισης του ΥΠΠΟΑ, ως προαπαιτούμενης οποιασδήποτε άλλης έγκρισης.
Στη ζώνη παραχώρησης περιλαμβάνονται οι κάτωθι χαρακτηρισμένοι χώροι:
Α. Στην επίμαχη περιοχή βρίσκονται οι κάτωθι αρχαιολογικοί χώροι και αρχαία μνημεία:
- Ο αρχαιολογικός χώρος της Ηετιώνειας Πύλης μαζί με τη θέση Καστράκι (ΦΕΚ 527/Β/24-8-1967). Η Ηετιώνια Πύλη είναι μία από τις πύλες της Πειραϊκής οχύρωσης και διατηρείται σε καλή κατάσταση, ενώ προσφάτως διαμορφώθηκε και αναδείχθηκε σε έναν από τους επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους της πόλης του Πειραιά.
- Τμήματα του αρχαίου τείχους του Πειραιά (Κονώνειο) κηρυγμένο με την ΥΑ ΥΠΠΕ/Α1/Φ02/22293/866/29-4-1982 -ΦΕΚ 414/Β/24-6-1982. Επισημαίνεται ότι τμήματα της οχύρωσης έρχονται στο φως κατα τις ανασκαφές του μετρό στην πόλη του Πειραιά. Τμήματα του αρχαίου τείχους βρίσκονται τόσο εντός, όσο και πλησίον της Χερσαίας Ζώνης ΟΛΠ.
- Ο αρχαιολογικός χώρος Αμπελακίων και Κυνόσουρας, όπου βρίσκονται τα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης της Σαλαμίνας, ο Τύμβος των Σαλαμινομάχων, η περιοχή γνωστή ως Τροπαία Άκρα, όπου στήθηκε το τρόπαιο της νίκης των Ελλήνων. Εντός της κήρυξης περιλαμβάνεται και ο ιστορικός τόπος της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, τόπος εμβληματικός για τη ευρωπαϊκή Ιστορία, ο όρμος των Σεληνίων και οι νησίδες Αγ. Γεώργιος και Ψυττάλεια (ΥΠΠΕ/Α1/Φ02/16973/665/26-3-1982 – ΦΕΚ 305/Β/26-5-1982, ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/47502/2913/18-9-2001 – ΦΕΚ 1324/Β/11-10-2001). Επισημαίνεται ότι με την υπ΄ αριθμ. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ02/54404/3270/17-10-2001 – ΦΕΚ 1459/Β/26-10-2001 στην περιοχή της Κυνόσουρας καθορίστηκε Ζώνη Α΄ Απολύτου Προστασίας, στην οποία μεταξύ άλλων και κυρίως «απαγορεύεται η δόμηση και η οποιαδήποτε αλλοίωση του εδάφους, η λειτουργία ναυπηγοεπισκευαστικών μονάδων, η κατασκευή λιμενικών έργων, καθώς και οποιαδήποτε κατασκευή για την οποία απαιτείται ή δεν απαιτείται έγκριση της αρμόδιας πολεοδομικής Αρχής».
- Το φερόμενο ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλή, μνημείο προστατευόμενο αυτοδικαίως.
Β. Εντός της εν λόγω περιοχής, καθώς και σε άμεση γειτνίαση με αυτήν εντοπίζονται νεότερα μνημεία που αποτελούν τοπόσημα για την πόλη, διαμορφώνουν το πολιτιστικό περιβάλλον στο θαλάσσιο μέτωπο και έχουν συνδεθεί με τις ιστορικές μνήμες των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής:
- Τα κτίρια του ιστορικού συγκροτήματος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, που ιδρύθηκε το 1845.
- Τα κατάλοιπα του πρώτου Φάρου των νεότερων χρόνων, γνωστού ως Φάρος του τάφου του Θεμιστοκλέους που λειτούργησε το 1837.
- Το κυνηγητικό περίπτερο γνωστό ως Παλατάκι (ΥΑ ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΜΤΕ/ΔΙΝΕΣΑΚ/99496/14642/990/11-09-2013, ΦΕΚ 350/ΑΑΠ/4-10-2013).
- Κτιριακές εγκαταστάσεις που χαρακτηρίστηκαν ως νεότερα μνημεία με την ΥΑ ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΜΤΕ/ΔΙΝΕΣΑΚ/99496/14642/990/11-09-2013, ΦΕΚ 350/ΑΑΠ/4-10-2013 και συγκεκριμένα α) το κεντρικό κτίριο του Σταθμού Επιβατών του ΟΛΠ (γνωστό ως Παγόδα) εξέχον δείγμα του μοντερνισμού (1962-1969) και β) τα κελύφη του Κεντρικού Λιμεναρχείου Πειραιά και του Τελωνείου που αποτελούν τα μόνα σωζόμενα κτίρια από τις πρώτες εγκαταστάσεις του λιμένος του 19ου αι.
- Ο Ναός του Αγίου Νικολάου, στον ελεύθερο περιβάλλοντα χώρο του οποίου σώζονται και τα κατάλοιπα του αρχαίου τείχους.
- Οι Αποθήκες του Τελωνείου, που αποτελούν από τα παλαιότερα σωζόμενα κτήρια του 19ου αι. και αποδίδονται στον αρχιτέκτονα Κλεάνθη, (Υ.Α. Φ31/54038/4067/16-3-1974, ΦΕΚ 340/Β/21-3-1974).
- Κτίριο επί της Ακτής Μιαούλη 45 & Σκουζέ, πρώην Ξενοδοχείο «Μυκήναι» (ΥΑ ΥΠΠΕ/ΓΔΠΑ/ΥΑΠΑ/ΔΙΛΑΠ/Γ/1653/66777/7-10-1981, ΦΕΚ 675/Β/4-11-1981 , ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3556/2692/16-1-1990 ΦΕΚ 52/Β/30-1-1990).
- Κτίριο επί της Ακτής Μιαούλη 15, Μπουμπουλίνας 2 και Αγ. Σπυρίδωνος
- Κτίριο επί της Ακτής Μιαούλη 13, Μπουμπουλίνας 1 και Αγ. Σπυρίδωνος 10, πρώην Ξενοδοχείο «Πειραιεύς» (ΥΑ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/1959/55303/19-9-1984, ΦΕΚ759/Β/26-10-1984, ΥΑ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2015/35747/12-6-2002, ΦΕΚ 520/Β/29-4-2002).
- Η Πλατεία Καραϊσκάκη, διαμορφωμένη επάνω στον υπόγειο σταθμό του ΟΛΠ, χαρακτηριζόμενη από τον υπερκείμενο έφιππο ανδριάντα του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Πρόκειται για την παλαιότερη πλατεία του Πειραιά, διαμορφώθηκε περί το 1836
- Το κτίριο ΝΑΤ επί της Ακτής Μιαούλη, Εθνικής Αντιστάσεως 1 και Βασιλέως Γεωργίου Α΄ έχει χαρακτηριστεί ως μνημείο (ΥΠΠΕ/ΓΔΠΑ/ΥΑΠΑ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2510/66228/30-11-1978, ΦΕΚ 1125/Β/20-12-1978)
- Η σημερινή Πλατεία Θεμιστοκλέους γνωστή ως Τινάνειος Κήπος, δημιουργήθηκε γύρω στο 1854 ή 1855 από τον Γάλλο ναύαρχο Τινάν, επικεφαλής του αποβατικού σώματος που κατέλαβε το 1854 τον Πειραιά, κατά την διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, στον οποίο οφείλει και το όνομά του.
- Το επιβλητικό εκλεκτικιστικό κτίριο του τερματικού σταθμού ΗΣΑΠ επί της Ακτής Καλλιμασιώτη και επί της Πλατείας Οδησσού, έργο σταθμός για την εποχή του, κτίστηκε την περίοδο 1926-1929, σε σχέδια δύο διακεκριμένων αδερφών μηχανικών, του αρχιτέκτονα Ιωάννη Αξελού (1874-1940) και του Μιλτιάδη Αξελού, πολιτικού μηχανικού.
- Η Πλατεία Οδησσού, ή πλατεία Ρούσβελτ ή Πλατεία Λουδοβίκου.
- Το κτίριο του Σιδηροδρομικού Σταθμού ΣΠΑΠ (Σιδηρόδρομοι Πειραιώς-Αθηνών- Πελοποννήσου) γνωστό ως Σταθμός Πελοποννήσου που εγκαινιάστηκε το 1884.
- Το κτίριο επί των οδών επί της Ακτής Κονδύλη και Θερμοπυλών 2-4, χαρακτηρισμένο ως μνημείο (ΦΕΚ 358/Β/ 21-03-2005).
- Το κτίριο του παλαιού Σιδηροδρομικού Σταθμού του Αγίου Διονυσίου, από τα σημαντικότερα νεότερα μνημεία του Πειραιά που κτίστηκε στα τέλη του 19ου αι. και (ΥΠΠΟ/ΓΔΑΜΤΕ/ΔΠΑΝΣΜ/291328/32698/198/29/12-11-2014 και ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΜΤΕ/ΔΝΣΑΚ/179411/20309/1077/7-8-2014, ΦΕΚ 275/ΑΑΠ/2014)
- Τα επί του παραλιακού μετώπου του Πειραιά κατάλοιπα των λιθόκτιστων τοίχων αντιστήριξης του πρανούς, από την Ακτή Πρωτοψάλτη έως τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων.
- Το Συγκρότημα του Εργοστασίου Λιπασμάτων και Χημικών Προϊόντων Λιπάσματα Δραπετσώνας, με συνεχή λειτουργία από το 1909 έως το 1980. (Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3025/63938/3-10-2002, ΦΕΚ 1417/Β/7-11-2002
- Ο επιβλητικός πέτρινος Φάρος επί της νήσου Ψυτάλειας, που κατασκευάστηκε το 1856
- Τα τελευταία ναυπηγοξυλουργεία (καρνάγια) κατασκευής και επισκευής παραδοσιακών ξύλινων σκαριών, που διασώζονται στην παράλια περιοχή του Περάματος και στην απέναντι περιοχή του όρμου των Αμπελακίων Σαλαμίνας (το καρνάγιο του Ψιλοπάτη, στην Γλώσσα του Καματερού Σαλαμίνας, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως μνημείο μαζί με τον μηχανικό και τεχνικό του εξοπλισμό ΥΑ ΔΙΛΑΠ/Γ/3679/50215/30-10-1991, ΦΕΚ 943/Β/14-11-1991) και στην περιοχή του Περάματος το καρνάγιο Ψαρρός).
- Το συγκρότημα του κτιρίων και εγκαταστάσεων του παλιού Λοιμοκαθαρτηρίου του 19ου αι. επί της νησίδας «Άγιος Γεώργιος», στην είσοδο του Ναυστάθμου Σαλαμίνας.
- Τα ιστορικά κτίρια και εγκαταστάσεις του 19ου αι. του Ναυστάθμου του Πολεμικού Ναυτικού στη θέση Αράπη Σαλαμίνας.
Γ. Εντός την χερσαίας ζώνης του Λιμένα του Πειραιά βρίσκεται η ονομαζόμενη Πολιτιστική Ακτή Πειραιά, έκτασης 180.000τ.μ. στην οποία βρίσκονται βιομηχανικές εγκαταστάσεις με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, μαρτυρίες της ανάπτυξης του λιμανιού στους σύγχρονους χρόνους. Η Πολιτιστική Ακτή συντίθεται από τα κτίρια του Silo, κατασκευές της εποχής του Μεσοπολέμου (1936-1938), που αποτελούν μια ενότητα με τον παρακείμενο ταινιόδρομο, τις πενταόροφες αποθήκες του ΟΛΠ, τις μόνιμες δεξαμενές, γνωστές ως Δεξαμενές Βασιλειάδη (1898-1912) και την πέτρινη αποθήκη. Ο όρος Πολιτιστική Ακτή αφορά το πρόγραμμα δημιουργίας ενός πρωτότυπου κέντρου πολιτισμού στην περιοχή, που αποτελεί πύλη εισόδου για τη χώρα. Εντός του κτιρίου του Silo έχει προγραμματιστεί η ίδρυση του μοναδικού, εξειδικευμένου-μονοθεματικού Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων, αντιπροσωπευτικού της μοναδικής σε ποσότητα και σε βάθος χρόνου ναυτικής ζωής της χώρας. Για την ίδρυση του μουσείου έχει εγκριθεί το κτιριολογικό πρόγραμμα (ΥΑ ΥΠΠΟΤ/ΔΜΜΠΚ/74699/973/1-8-2011), έχει ετοιμαστεί από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ η μουσειολογική μελέτη, έχει διεξαχθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, στον οποίο περιλαμβάνεται η ανάπλαση της Παράκτιας Ζώνης του ΟΛΠ και η μετατροπή της σε ελεύθερο ανοιχτό χώρο υπαίθριας ψυχαγωγίας (ΦΕΚ 392/16-8-2012. Επιπλέον, εντός της Πολιτιστικής Ακτής προβλέπεται η ίδρυση Μουσείου Μετανάστευσης και Ιστορικού Αρχείου του ΟΛΠ. Σημειώνουμε ότι η Πολιτιστική Ακτή, όπως περιληπτικά αναφέρεται ανωτέρω, έχει καταγραφεί στην από 13/2/2014 Απόφαση της ΕΣΑΛ, ενώ περιλαμβάνεται και στο Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας-Αττικής (Ν.4277-ΦΕΚ 156/Α/2014).
