Παραδώσαμε εμείς τον σφαγέα του Διστόμου;
Χανς Ζάμπελ KATAZHTEITAI ακόμα απο τις ελληνικές αρχές!
Το πρωί της 10ης Ιουνίου 1944 ισχυρή φάλαγγα Γερμανών στρατιωτών που είχε ξεκινήσει από τη Λιβαδειά κατευθυνόταν προς την Αράχοβα με σκοπό να εκκαθαρίσει την περιοχή από τις δυνάμεις των ανταρτών. Σε απόσταση 14 χιλιομέτρων από τη Λιβαδειά οι Γερμανοί συνέλαβαν 12 αγρότες ως ομήρους και άρχισαν να πυροβολούν ανυποψίαστους χωρικούς που συναντούσαν στον δρόμο τους.
Η φάλαγγα ενισχύθηκε με άλλη γερμανική ομάδα που είχε ξεκινήσει από την Άμφισσα και έφθασε στο Δίστομο, από όπου, αφού λεηλάτησε την κωμόπολη, προχώρησε προς το Στείρι. Στη θέση Καταβόθρα δέχθηκε επίθεση από αντάρτες του ΕΛΑΣ. Έπειτα από σύντομη, αλλά σφοδρή μάχη, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 15 νεκρούς και άλλους τόσους τραυματίες. Οι γερμανικές απώλειες ανήλθαν σε 6 νεκρούς και 15 τραυματίες. Οι Γερμανοί απέδωσαν την επίθεση του ΕΛΑΣ σε ειδοποίηση των κατοίκων του Διστόμου και επέστρεψαν στην κωμόπολη και ολοκλήρωσαν το έργο της καταστροφής με πρωτοφανή θηριωδία. Με διαταγή του διοικητή τους, υπολοχαγού Χανς Ζάμπελ, το Δίστομο πυρπολήθηκε και 228 κάτοικοι εκτελέστηκαν απάνθρωπα, μεταξύ των οποίων 53 παιδιά και έφηβοι και 20 βρέφη. Εκτελέστηκαν επίσης και άλλοι άνθρωποι που βρέθηκαν στον δρόμο της επιστροφής των Γερμανών προς τη Λιβαδειά. Η είδηση για το έγκλημα του Διστόμου έγινε αμέσως γνωστή μέσω του BBC στο εξωτερικό και προκάλεσε την κατακραυγή της διεθνούς κοινής γνώμης. Η Γερμανική Διοίκηση της Αθήνας επέρριψε την ευθύνη αποκλειστικά στους κατοίκους του Διστόμου, επειδή, όπως ανέφερε σε ανακοίνωσή της, δεν συμμορφώθηκαν με τις στρατιωτικές εντολές.
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, το Ελληνικό Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου μπόρεσε να ανακαλύψει τον υπεύθυνο της σφαγής Χανς Ζάμπελ, ο οποίος είχε καταφύγει στο Παρίσι και είχε συλληφθεί.
Οι γαλλικές Αρχές τον παρέδωσαν στις ελληνικές οι οποίες τον προφυλάκισαν.
Τον Αύγουστο του 1949 ομολόγησε την έκταση των γερμανικών θηριωδιών στο Δίστομο, αλλά δικαιολογήθηκε ότι εκτελούσε διαταγές ανωτέρων του. Κατά τη διάρκεια της προφυλάκισής του ο Ζάμπελ εκδόθηκε προσωρινά στη Δυτική Γερμανία για άλλη υπόθεση, αλλά δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του.
Ο ποιητής και διευθυντής του περιοδικού Εμβόλιμον Γιώργος Χ. Θεοχάρης, που επιμελήθηκε την έκδοση, αναφέρει χαρακτηριστικά: Οι Γερμανοί κατακτητές άφησαν το τρομερό ίχνος τους σε όλη την Ελλάδα και στην Ευρώπη αλλά στο Δίστομο έχουμε μια κορυφαία στιγμή της θηριωδίας τους. Εδώ οι Γερμανοί επιδόθηκαν σε βιασμούς και σε νεκροφιλίες, σκότωσαν, εκτέλεσαν, έκαψαν, ξέσχισαν με τις ξιφολόγχες κοιλιές εγκύων και αφαίρεσαν τα λογχισμένα έμβρυα, τύλιξαν τα έντερα των ξεκοιλιασμένων παιδιών γύρω από τον λαιμό τους, έγδαραν πόδια νηπίων, πολτοποίησαν νεογέννητα κάτω από τη σαδιστική μπότα τους, έκοψαν κεφάλια και γεννητικά όργανα, εξόρυξαν οφθαλμούς, απέκοψαν μαστούς, σκότωσαν ως και τα ζώα του χωριού.
Στον εξαιρετικό συλλογικό τόμο συγκεντρώνονται τεκμήρια και δημοσιεύματα που αφορούν την τραγική περίπτωση του Διστόμου. Στο πρώτο κεφάλαιο δημοσιεύεται το βασικό χρονικό του Τάκη Λάππα και τα άρθρα των Γιάννη Μπασδέκη, Νίκου Ασημάκη, Σπύρου Μελετζή και άλλων, με αφηγήσεις για πολεμικά γεγονότα και αναφορές στις θηριωδίες των Γερμανών στην ευρύτερη περιοχή. Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν τα δημοσιευόμενα στο επόμενο κεφάλαιο διάφορα έγγραφα της εποχής, όπως οι αναφορές του κατοχικού νομάρχη Λειβαδιάς προς το υπουργείο Εσωτερικών κ.ά. Σε άλλα κεφάλαια αφιερώνονται σελίδες στις συγκλονιστικές αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων που τους άγγιξε ο θάνατος, θερίζοντας αγαπημένα τους πρόσωπα, και επετειακά ρεπορτάζ και δημοσιεύματα μετά το 1946, στην «τύχη» των υπεύθυνων και στις πολεμικές αποζημιώσεις. Συναρπαστικές είναι οι λογοτεχνικές προσεγγίσεις που συγκεντρώθηκαν. Πρόκειται για γραφές των Πέτρου Χάρη, Ασημάκη Πανσέληνου, Γιώργου Κοτζιούλα, Μαρίνου Σιγούρου, Γιάννη Ρίτσου, Νικηφόρου Βρεττάκου, Διαλεχτής Ζευγώλη Γλέζου, Γιάννη Δάλλα, Σάββα Αγουρίδη, Διονύση Μαγκλιβέρα, Χρήστου Μαλεβίτση, Παναγιώτη Τέτση, Νίκου Γκάτσου, Καίτης Μανωλοπούλου και πολλών άλλων, που γράφηκαν για τη σφαγή ή που αναφέρονται στο Δίστομο στο πλαίσιο γενικότερης αποτίμησης του αγώνα ενάντια στον κατακτητή. Η έκδοση συνοδεύεται από πλούσια εικονογράφηση, από το αρχείο της Βούλας Παπαϊωάννου (Μουσείο Μπενάκη), καθώς και φωτογραφίας του Ντμίτρι Κέσσελ, o oποίος έκανε φωτογραφικό ρεπορτάζ για το περιοδικό Life.
Οφειλή στη διαρκή και ανεξόφλητη μνήμη των νεκρών του Διστόμου χαρακτηρίζει την έξοχη έκδοση ο επιμελητής της. Ανθολόγιο μνήμης που «ξεχώρισε για την πληρότητα της τεκμηρίωσης, τη σαφή και ξεκάθαρη αφήγησή του, τη σφαιρικότητα της παρουσίασης των τραγικών γεγονότων του Διστόμου και την άρτια σύνθεση εξωτερικών αποτιμήσεων με τις προσωπικές βιωματικές αφηγήσεις και τις λογοτεχνικές αποδόσεις των συμβάντων», όπως αναφέρεται στο σκεπτικό του Κρατικού Βραβείου Χρονικού-Μαρτυρίας (2011). Σελίδες γεμάτες μνήμη και πόνο που συνέθεσε υποδειγματικά ο Γιώργος Ν. Θεοχάρης.
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, το Ελληνικό Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου μπόρεσε να ανακαλύψει τον υπεύθυνο της σφαγής Χανς Ζάμπελ, ο οποίος είχε καταφύγει στο Παρίσι και είχε συλληφθεί.
Οι γαλλικές Αρχές τον παρέδωσαν στις ελληνικές οι οποίες τον προφυλάκισαν.
Τον Αύγουστο του 1949 ομολόγησε την έκταση των γερμανικών θηριωδιών στο Δίστομο, αλλά δικαιολογήθηκε ότι εκτελούσε διαταγές ανωτέρων του. Κατά τη διάρκεια της προφυλάκισής του ο Ζάμπελ εκδόθηκε προσωρινά στη Δυτική Γερμανία για άλλη υπόθεση, αλλά δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του.
Ο ποιητής και διευθυντής του περιοδικού Εμβόλιμον Γιώργος Χ. Θεοχάρης, που επιμελήθηκε την έκδοση, αναφέρει χαρακτηριστικά: Οι Γερμανοί κατακτητές άφησαν το τρομερό ίχνος τους σε όλη την Ελλάδα και στην Ευρώπη αλλά στο Δίστομο έχουμε μια κορυφαία στιγμή της θηριωδίας τους. Εδώ οι Γερμανοί επιδόθηκαν σε βιασμούς και σε νεκροφιλίες, σκότωσαν, εκτέλεσαν, έκαψαν, ξέσχισαν με τις ξιφολόγχες κοιλιές εγκύων και αφαίρεσαν τα λογχισμένα έμβρυα, τύλιξαν τα έντερα των ξεκοιλιασμένων παιδιών γύρω από τον λαιμό τους, έγδαραν πόδια νηπίων, πολτοποίησαν νεογέννητα κάτω από τη σαδιστική μπότα τους, έκοψαν κεφάλια και γεννητικά όργανα, εξόρυξαν οφθαλμούς, απέκοψαν μαστούς, σκότωσαν ως και τα ζώα του χωριού.
Στον εξαιρετικό συλλογικό τόμο συγκεντρώνονται τεκμήρια και δημοσιεύματα που αφορούν την τραγική περίπτωση του Διστόμου. Στο πρώτο κεφάλαιο δημοσιεύεται το βασικό χρονικό του Τάκη Λάππα και τα άρθρα των Γιάννη Μπασδέκη, Νίκου Ασημάκη, Σπύρου Μελετζή και άλλων, με αφηγήσεις για πολεμικά γεγονότα και αναφορές στις θηριωδίες των Γερμανών στην ευρύτερη περιοχή. Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν τα δημοσιευόμενα στο επόμενο κεφάλαιο διάφορα έγγραφα της εποχής, όπως οι αναφορές του κατοχικού νομάρχη Λειβαδιάς προς το υπουργείο Εσωτερικών κ.ά. Σε άλλα κεφάλαια αφιερώνονται σελίδες στις συγκλονιστικές αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων που τους άγγιξε ο θάνατος, θερίζοντας αγαπημένα τους πρόσωπα, και επετειακά ρεπορτάζ και δημοσιεύματα μετά το 1946, στην «τύχη» των υπεύθυνων και στις πολεμικές αποζημιώσεις. Συναρπαστικές είναι οι λογοτεχνικές προσεγγίσεις που συγκεντρώθηκαν. Πρόκειται για γραφές των Πέτρου Χάρη, Ασημάκη Πανσέληνου, Γιώργου Κοτζιούλα, Μαρίνου Σιγούρου, Γιάννη Ρίτσου, Νικηφόρου Βρεττάκου, Διαλεχτής Ζευγώλη Γλέζου, Γιάννη Δάλλα, Σάββα Αγουρίδη, Διονύση Μαγκλιβέρα, Χρήστου Μαλεβίτση, Παναγιώτη Τέτση, Νίκου Γκάτσου, Καίτης Μανωλοπούλου και πολλών άλλων, που γράφηκαν για τη σφαγή ή που αναφέρονται στο Δίστομο στο πλαίσιο γενικότερης αποτίμησης του αγώνα ενάντια στον κατακτητή. Η έκδοση συνοδεύεται από πλούσια εικονογράφηση, από το αρχείο της Βούλας Παπαϊωάννου (Μουσείο Μπενάκη), καθώς και φωτογραφίας του Ντμίτρι Κέσσελ, o oποίος έκανε φωτογραφικό ρεπορτάζ για το περιοδικό Life.
Οφειλή στη διαρκή και ανεξόφλητη μνήμη των νεκρών του Διστόμου χαρακτηρίζει την έξοχη έκδοση ο επιμελητής της. Ανθολόγιο μνήμης που «ξεχώρισε για την πληρότητα της τεκμηρίωσης, τη σαφή και ξεκάθαρη αφήγησή του, τη σφαιρικότητα της παρουσίασης των τραγικών γεγονότων του Διστόμου και την άρτια σύνθεση εξωτερικών αποτιμήσεων με τις προσωπικές βιωματικές αφηγήσεις και τις λογοτεχνικές αποδόσεις των συμβάντων», όπως αναφέρεται στο σκεπτικό του Κρατικού Βραβείου Χρονικού-Μαρτυρίας (2011). Σελίδες γεμάτες μνήμη και πόνο που συνέθεσε υποδειγματικά ο Γιώργος Ν. Θεοχάρης.
ΔΙΣΤΟΜΟ, 10 ΙΟΥΝΙΟΥ 1944, ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ
Έρευνα – Εισαγωγή - Επιμέλεια: Γιώργος Χ. Θεοχάρης
Έρευνα – Εισαγωγή - Επιμέλεια: Γιώργος Χ. Θεοχάρης
