Η μαύρη σελίδα του εμφυλίου στην Ελλάδα έχει την υπογραφή της Βρετανίας

Βρετανοί κομάντος απομακρύνουν πολίτες που συνέλαβαν μετά την κατάληψη των γραφείων του ΕΑΜ στην οδό Κοραή

 

Δεκέμβρης του ’44 και ο βρετανικός παράγοντας

.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΑ ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΥΠΗΡΞΕ Η ΑΝΑΔΥΣΗ, ΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΕΝΟ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΠΟΥ ΑΥΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ, ΕΝΟΣ ΓΙΓΑΝΤΙΟΥ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΑΝΕΤΡΕΠΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ, ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ

Του ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ*

Θα μπορούσε η απελευθερωμένη Ελλάδα να αποφύγει την ένοπλη αντιπαράθεση τον Δεκέμβρη του ’44; Επιχείρησε το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ -και κατά συνέπεια το ΚΚΕ, που αποτελούσε και τη μεγαλύτερη δύναμη στον αντιστασιακό συνασπισμό- να ρίξει την κυβέρνηση και να καταλάβει την εξουσία;

Ο Αρης Βελουχιώτης, στη σύσκεψη των καπεταναίων
στη Λαμία, είχε προτείνει την είσοδο
του ΕΛΑΣ στην Αθήνα

Μέχρι σήμερα τα ερωτήματα αυτά αποτελούν αντικείμενο δημόσιας αντιπαράθεσης, παρ’ ότι η πλειονότητα των σύγχρονων ιστορικών συμφωνούν σε κάποια δεδομένα, όπως στη διαπίστωση ότι από τη στιγμή που η Ελλάδα «δόθηκε» στους Βρετανούς από τον Στάλιν κατά τη συνάντηση των ηγετών των συμμαχικών χωρών στη Μόσχα, οι Βρετανοί θα κατέφευγαν σε κάθε δυνατό μέτρο για να καταστήσουν την κυριαρχία τους αναμφισβήτητη. Ηδη ο Τσόρτσιλ είχε ξεκάθαρη άποψη για το διεθνές μεταπολεμικό σκηνικό, όταν είχε εκμυστηρευθεί: «Η μοιρασιά που συμφωνήσαμε στη Μόσχα (Οκτώβριος του ’44) τον συμφέρει (τον Στάλιν). Θα εγκαταλείψει τους δικούς του στην Ελλάδα στην τύχη τους για χάρη των γενικότερων σχεδίων του...» (αναφορά Γ. Ιατρίδη στο «Επισκόπηση της αγγλόφωνης ιστοριογραφίας»).

Οι Βρετανοί στην Κατοχή

Η επιρροή που ασκούσε η Βρετανία στα ελληνικά πράγματα μπορεί να χαρακτηριστεί ως ολοκληρωτικός έλεγχος. Ο θεσμός που εγγυάτο αυτό τον έλεγχο ήταν η μοναρχία. Μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα και την κατάρρευση του Μετώπου, οι Βρετανοί μετέφεραν στη Μέση Ανατολή τον μονάρχη, την κυβέρνησή του και τα στελέχη που θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να έχουν σημαντικό ρόλο.

Η μεγάλη απειλή για τα βρετανικά συμφέροντα στην Ελλάδα υπήρξε η ανάδυση, μέσα στις συνθήκες της Κατοχής και στο κενό εξουσίας που αυτή δημιούργησε, ενός γιγάντιου αντιστασιακού κινήματος, που ανέτρεπε όλες τις παραδοσιακές, προπολεμικές δομές και σχέσεις. Τη στιγμή της Απελευθέρωσης της Ελλάδας από τους ναζί, οι αντιστασιακές δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θα μπορούσαν να θέσουν όλη τη χώρα υπό τη διακυβέρνηση της υπαρκτής Κυβέρνησης του Βουνού, της ΠΕΕΑ, υπό τον Αλέξανδρο Σβώλο, καταλαμβάνοντας έτσι ομαλά τη μετακατοχική εξουσία και δημιουργώντας τετελεσμένα, τα οποία δεν θα μπορούσαν να αγνοήσουν εύκολα οι Βρετανοί και ο ελεγχόμενος απ’ αυτούς Γεώργιος Παπανδρέου.

Η κύρια γραμμή στο ΚΚΕ εκείνη την κρίσιμη εποχή υπήρξε η πολιτική επιλογή της συνεννόησης και της συνδιαλλαγής με τις προπολεμικές δυνάμεις, με τις οποίες είχε έρθει σε συμφωνία στον Λίβανο και την Καζέρτα. Παρ’ ότι η παραδοσιακή μαρξιστική-λενινιστική αντίληψη δεν έλειπε από τους στοχασμούς της ηγεσίας, εν τούτοις η επιλογή της εκείνη τη στιγμή ήταν η δημοκρατική μετεξέλιξη της Ελλάδας και η οριστική απαλλαγή από τη μοναρχία.

Την αντίληψη της ρήξης και της στρατιωτικής σύγκρουσης εξέφρασε κυρίως ο Αρης Βελουχιώτης, ο οποίος στη σύσκεψη των καπεταναίων στη Λαμία είχε προτείνει την είσοδο του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, όπως ακριβώς είχε κάνει ο ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη, με πρωτοβουλία των επικεφαλής του στη Μακεδονία, Ευριπίδη Μπακιρτζή και Μάρκου Βαφειάδη. Η ηγεσία του ΚΚΕ απέρριψε την πρόταση του Βελουχιώτη και επέλεξε το δρόμο που είχαν ορίσει οι ίδιοι οι Βρετανοί. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα γράφει ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ Κομνηνός Πυρομάγλου στο βιβλίο του «Δούρειος Ιππος» για το μεγάλο του αντίπαλο: «Ο Βελουχιώτης ήταν ο κατ’ εξοχήν ανεγνωρισμένος και ο δυναμικός αρχηγός τού ΕΛΑΣ. (…) Το αδιαφιλονίκητο γόητρο του στις τάξεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ τον έφερεν ως τον ενδεχόμενο αντίπαλο του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, του οποίου δεν ήτο μέλος. Εξηρτάτο από αυτόν να αγνοήσει τις αποφάσεις του τελευταίου ή και να το ανατρέψει. Με τον Μάρκο στη Μακεδονία, τον Ορέστη στην Αττική, αλλά και μόνος, ήταν σε θέση να δώσει μία άλλη τροπή και εξέλιξη στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αντίθετη από αυτήν που ήταν στη σκέψη της ηγεσίας του ΚΚΕ...».

Παρ’ όλες τις κατηγορίες των αντιπάλων του, το ΚΚΕ δεν είχε επιλέξει το δρόμο της σύγκρουσης και πολύ περισσότερο τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας. Την εκτίμηση αυτή είχε διατυπώσει από το 1945 ο Κρις Γουντχάουζ, ένας από τους καλύτερους γνώστες τόσο της βρετανικής πολιτικής όσο και της ελληνικής Αντίστασης. Ο Γουντχάουζ υποβαθμίζει στα κείμενά του την επιρροή ξένων κέντρων στη συμπεριφορά του ΚΚΕ. Θεωρεί ότι κινήθηκε προς την κατεύθυνση της στρατιωτικής σύγκρουσης, μόνο όταν οι Βρετανοί και οι ελληνικές αντικομμουνιστικές δυνάμεις απέκλεισαν κάθε άλλο δρόμο…

* Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός http://kars1918.wordpress. com/

Βρετανοί κομάντος απομακρύνουν πολίτες που συνέλαβαν μετά την κατάληψη των γραφείων
του ΕΑΜ στην οδό Κοραή

—————————————————————————————————————————–

http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes–politismos&id=405723

Τα «Δεκεμβριανά» χωρίς ιδεοληψίες
.

.Από την πλευρά του το ΕΑΜ έκανε τα πάντα για να αποφύγει μια σύγκρουση με τους Βρετανούς
που θα παρέτεινε τον πόλεμο μετά την αποχώρηση των Γερμανών

Του ΜΙΧΑΛΗ ΛΥΜΠΕΡΑΤΟΥ*

.

Δεν υπάρχουν και πολλά σκοτεινά σημεία για τη σύγχρονη έρευνα αναφορικά με το θέμα των Δεκεμβριανών, υπό την προϋπόθεση ότι αφίσταται κανείς από τις ιδεολογικές προσεγγίσεις που καθόρισαν στο παρελθόν την ερμηνεία των γεγονότων, σε πείσμα του γεγονοτολογικού υλικού και των επιστημονικών απαιτήσεων παραγωγής ενός συνεκτικού αφηγήματος.

 

Γιατί, για τις ανάγκες της κυρίαρχης μετεμφυλιακής ιδεολογίας, έπρεπε να παραχθεί η εικόνα του σφαγέα-επαναστάτη κομμουνιστή, που δεν ορρωδούσε προ ουδενός, όταν επρόκειτο να καταλάβει την εξουσία, πάντα ως μορφή συνωμοσίας. Ετσι, καλλιεργήθηκε για δεκαετίες ο φόβος τού μέσου πολίτη έναντι της ελληνικής Αριστεράς, όταν αγωνιζόταν, αυτή και μόνο αυτή, να πλαισιώσει τα συμφέροντα των καθημαγμένων στρωμάτων του πληθυσμού που βίωναν τις συνθήκες κοινωνικής πόλωσης, που αναπαρήγε το μετεμφυλιακό καθεστώς των «νικητών».

Πράγματι, σήμερα έχει αποσαφηνιστεί πλήρως ότι οι Βρετανοί επεδίωξαν να εντείνουν την προσπάθειά τους να ελέγξουν, να καθυποτάξουν, να καταστείλουν και -γιατί όχι- να διαλύσουν το ΕΑΜ. Το εγχείρημα πέρασε από διαδοχικές φάσεις, ανάλογα με τη δυνατότητά τους, να χρησιμοποιήσουν και σε ποια έκταση το στρατό τους. Αρχικά επιχείρησαν μέσω ΕΔΕΣ -και τον εξόπλισαν γι’ αυτό- να δημιουργήσουν στρατιωτικό αντίβαρο στον ΕΛΑΣ.

Ανδρες, γυναίκες, έφηβοι σχηματίζουν ένα πυκνό αλλά ειρηνικό πλήθος, που φωνάζει ρυθμικά τα συνθήματα του ΕΑΜ μπροστά στη Βουλή

Οταν αποδείχθηκε η αδυναμία του Ζέρβα, πρόσθεσαν και τα Τάγματα Ασφαλείας, αλλά και τις εθνικιστικές οργανώσεις τύπου «Χ». Αφού μεταφέρθηκαν κρυφά όπλα για να διατεθούν στις αστυνομικές δυνάμεις -κάποια δόθηκαν και από τους Γερμανούς- εσπευσμένα στάλθηκε στην Αθήνα η Ορεινή Ταξιαρχία και η εξόριστη κυβέρνηση από το Κάιρο, ενώ εξασφαλίστηκε, έπειτα από συμφωνία μεταξύ Στάλιν και Τσόρτσιλ, τον Οκτώβριο του 1944 στη Μόσχα, η απραξία των Σοβιετικών.

Ταυτόχρονα, ο ΕΛΑΣ διατάχθηκε, μέσω της Συμφωνίας της Καζέρτας, να μείνει μακριά από την Αθήνα και το έκανε υποδειγματικά, συμμετέχοντας ψυχή τε και σώματι στην εθνική κυβέρνηση, διατηρώντας υποδειγματική τάξη στην Αθήνα. Η κατάληξη της υποχωρητικότητας αυτής ήταν η απαίτηση να αποστρατευθεί, διατηρώντας μια δύναμη υποδεέστερη των φανατικών αντιπάλων του, του ΕΔΕΣ και της Ορεινής Ταξιαρχίας. Το ΕΑΜ αρνήθηκε το σχέδιο αυτό, γιατί γνώριζε ότι κάποιοι προετοίμαζαν δεξιό στρατιωτικό πραξικόπημα. Η στάση των εχθρών τής Αντίστασης ήταν ιδιαιτέρως σκληρή στην πλατεία Συντάγματος στις 3 Δεκεμβρίου.

Οδοφράγματα στην οδό Σταδίου προς την πλατεία Ομονοίας

Το συλλαλητήριο διαμαρτυρίας, όπως και η γενική απεργία που προκηρύχθηκε, αντιμετωπίστηκαν ως έγκλημα καθοσιώσεως κατά του κράτους. Το πλήθος μετρούσε θύματα πριν καν φτάσει στην πλατεία Συντάγματος (ήταν η κεφαλή της πορείας, γύρω στα 600 άτομα που πυροβολήθηκαν, ενώ η υπόλοιπη είχε καθυστερήσει), ενώ για να εξωθηθεί σε βίαιη αντίδραση το ΕΑΜ, τη σφαγή διαδέχθηκαν επιθέσεις από ακροβολισμένους δολοφόνους και σε άλλα σημεία της Αθήνας με νεκρούς (Χ. Τρικούπη, Χαυτεία, Ομόνοια κ.λπ.), ακόμα και μέσα στο νεκροταφείο, στην κηδεία των πρώτων θυμάτων, τις δύο επόμενες μέρες. Από εκεί και μετά οι Βρετανοί υλοποίησαν την εντολή του Τσόρτσιλ, όπως την είχε διακοινώσει στους στρατιωτικούς επιτελείς του, να μη διστάσουν να ενεργήσουν σαν να βρίσκονται σε κατεχόμενη πόλη, στην οποία είχε ξεσπάσει τοπική εξέγερση.

Από την πλευρά του το ΕΑΜ έκανε τα πάντα για να αποφύγει μια σύγκρουση με τους Βρετανούς που θα παρέτεινε τον πόλεμο μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Γιατί ήξερε ότι δεν ήταν δυνατόν να εμπλακεί σε πόλεμο με τη Βρετανία, δεν είχε ποτέ τεθεί στους κόλπους του θέμα κατάληψης της εξουσίας (ούτε καν από σποραδικές φωνές), ο λαός ήταν εξαντλημένος, οι Σοβιετικοί και οι Γιουγκοσλάβοι ήταν απρόθυμοι να εμπλακούν σε μια ενδεχόμενη ελληνική σύγκρουση και πάντως υπήρχε εδραία η πεποίθηση ότι αν τα πράγματα κατέληγαν σε εκλογές, το ΕΑΜ θα τις κέρδιζε (όπως έγινε και στη Γαλλία στα 1945, με το συνασπισμένο Κομμουνιστικό Κόμμα με τους Γάλλους σοσιαλιστές). Το μόνο που το ΕΑΜ φοβόταν ήταν ένα εσωτερικό πραξικόπημα των παρακρατικών, των Σωμάτων Ασφαλείας και της Ορεινής Ταξιαρχίας, ακριβώς για να αποτρέψουν τις εκλογές αυτές, όπως και έγινε. Αλλωστε πώς θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά, όταν δύο μήνες πριν το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ, χωρίς την παρουσία έστω και ενός Βρετανού στρατιώτη, παρέδωσαν την εξουσία, τήρησαν απόλυτη τάξη και ο Βελουχιώτης διέσχιζε την Πελοπόννησο, απαγορεύοντας τα αντίποινα κατά των συνεργατών των Γερμανών, μαζί με τον έκπληκτο Παναγιώτη Κανελλόπουλο.

Αγγλοι σε επιχείρηση έξω από τα γραφεία του ΕΑΜ στην οδό Κοραή

Ομως η καταστολή που επιχείρησαν οι Βρετανοί δεν ήταν εύκολη υπόθεση, γιατί είχαν απέναντί τους ένα ένοπλο κίνημα. Η οργή των ανθρώπων από τη δολοφονική επίθεση στην πλατεία Συντάγματος, που δεν στράφηκε μέχρι τις 8 Δεκεμβρίου κατά των Βρετανών, αλλά εναντίον αστυνομικών τμημάτων, ήταν φυσικό να μην καταλήξει σε πετροπόλεμο με την Αστυνομία, όπως θα συνέβαινε σε εκατοντάδες αντίστοιχες περιπτώσεις ωμής κρατικής καταστολής, αλλά σε πυρά με όπλα, ενός κινήματος που ήταν ακόμη ένοπλο. Και αν και οι Βρετανοί δεν κωλύονταν να χρησιμοποιήσουν τους Ινδούς στρατιώτες τους (ούτε τα αεροπλάνα τους), το γνώριζε πολύ καλά η ηγεσία του ΕΑΜ, όπως και τις επιπτώσεις μιας τέτοιας σύγκρουσης εις βάρος ενός άοπλου λαού της Αθήνας που στήριξε την Αντίσταση καθόλη τη διάρκεια της Κατοχής. Γι’ αυτό από την πρώτη μέρα των συγκρούσεων επιχείρησε να αντισταθεί, κρατώντας τη σύγκρουση στο πλαίσιο μιας επίδειξης σθένους και μετά να εξασφαλίσει μια «έντιμη» απεμπλοκή, που συνεπαγόταν την τιθάσευση των ίδιων των μαχητών του, ώστε να μετριάσουν την επιθετικότητά τους. Ηταν ο λόγος που καθόλη τη διάρκεια των μαχών η ηγεσία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ σχεδόν εκλιπαρούσε τους Βρετανούς να σταματήσει η σύγκρουση με λογικούς όρους ανακωχής.

Ακριβώς για να μην προσλάβει η αντιπαράθεση χαρακτήρα γενικευμένου πολέμου, οι μάχες δόθηκαν με το μειονέκτημα από την πλευρά του ΕΛΑΣ ότι η ετοιμοπόλεμη, και με ικανοποιητικά διαθέσιμα μέσα, δύναμη πυρός του, αυτή των μονάδων της υπαίθρου, δεν στάλθηκε στην Αθήνα (ούτε καν κατά την υποχώρηση του ΕΛΑΣ από την Αθήνα αξιοποιήθηκαν), τη σύγκρουση δεν ανέλαβε το Γ.Σ. του ΕΛΑΣ αλλά ένα σώμα με στελέχη χωρίς κομματική ιδιότητα (Μάντακας, Χατζημιχάλης, Λαγγουράνης), η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ. Αλλά και τα σχέδια των στρατιωτικών ενεργειών που διεξήγαγε είχαν επιθετικό προσανατολισμό μόνο αν επρόκειτο για τον αφοπλισμό σωμάτων της Αστυνομίας. Την ίδια στιγμή το Π.Γ. του ΚΚΕ δεν συνεδρίαζε ώστε να αποκλειστεί η εκδήλωση και της παραμικρής διαφωνίας, ενώ ο δύστροπος Βελουχιώτης απομακρύνθηκε από την Αθήνα.

Αυτή ακριβώς η ΕΑΜική πρόθεση ήταν ο παράγοντας εκείνος που προσδιόρισε και τον τρόπο που δόθηκαν οι μάχες από την πλευρά του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, την ένταση πυρός που χρησιμοποιήθηκε, την περιστολή της απόπειρας να ανοιχθεί η σύγκρουση σε ευρύτερους στόχους, αλλά κυρίως τις ελλιπείς δυνάμεις που αξιοποίησε.

Αντιθέτως, ο αντίπαλος, από την αρχή με σαφήνεια προσανατολισμένος, είχε την ευχέρεια να αξιοποιεί όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις του, να αιφνιδιάζει με την αποφασιστικότητά του και κυρίως να εξασφαλίζει ευρείες εφεδρείες, υλικό ανεφοδιασμό αλλά και να εκμεταλλεύεται την εμπειρία των Βρετανών στην καταστολή εξεγέρσεων μέσα στις πόλεις. Το σημαντικότερο όλων ήταν ότι οι Βρετανοί είχαν σαφή επίγνωση ότι ο ΕΛΑΣ δεν επρόκειτο να δώσει μια μάχη μέχρις εσχάτων.

Βεβαίως εκ των υστέρων κατασκευάστηκε ο μύθος των Δεκεμβριανών με την έννοια της κατάληψης της εξουσίας από το ΚΚΕ. Ούτε το γεγονός ότι το ΕΑΜ έδωσε τις μάχες μακριά από τα κέντρα εξουσίας και ιδίως το Κοινοβούλιο, αλλά μόνο στο Γουδή, στη Σχολή Ευελπίδων αλλά και στο Σύνταγμα Μακρυγιάννη, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι ακροδεξιοί της εποχής, ελήφθη υπόψη. Ούτε, βέβαια, ότι το απόγευμα της 3ης Δεκεμβρίου ο ΕΛΑΣ ανέστειλε την εκτέλεση του υπάρχοντος σχεδίου ενεργείας και διέταξε την Ι Ταξιαρχία του να μην εμποδίσει την Ορεινή Ταξιαρχία, αν επιχειρούσε να κατεβεί στην Αθήνα…

* Ιστορικός

—————————————————————————————————

Φωτογραφία του Dmitri Kessel, Αθήνα, 11 Ιανουαρίου 1945, η στιγμή της υπογραφής της συνθήκης κατάπαυσης πυρός ανάμεσα στα βρετανικά στρατεύματα και στον ΕΛΑΣ. Ο διοικητής των βρετανικών δυνάμεων, Αντιστράτηγος Ρόναλντ Σκόμπι, υπογράφει υπό το βλέμμα του Συνταγματάρχη του ΕΛΑΣ Θεόδωρου Μακρίδη (Έκτορα) και των αντιπροσώπων του ΕΑΜ Γιάννη Ζέβγου (Ταλαγάνη), Δημήτρη Παρτσαλίδη και Αθανάσιου Αθηνέλη.
https://kars1918.wordpress.com/2013/12/29/december-1944/