Τα κοινά συμφέροντα Τουρκίας-Ισραήλ στον Καύκασο και η πιθανή αλλαγή ισορροπιών στην αν. Μεσόγειο
Μια σειρά από μυστικές επαφές μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ έχει προκαλέσει την πεποίθηση ότι οι δύο χώρες προετοιμάζονται να επιδιορθώσουν τις σχέσεις τους, και ενώ η διαδικασία δεν είναι πιθανό να είναι ομαλή και εύκολη, διατηρεί την υπόσχεση για γεωστρατηγικά οφέλη και για τις δύο χώρες.
Ο διάλογος πίσω από το παρασκήνιο ξεκίνησε προφανώς από την Άγκυρα πριν από περίπου δύο μήνες με τον αρχηγό των υπηρεσιών πληροφοριών Χακάν Φιντάν στην αιχμή της προσπάθειας. Μετά τις αρχικές επαφές του Φιντάν με το Ισραήλ τον Οκτώβριο, η Άγκυρα έστειλε άλλους αξιωματούχους στο Ισραήλ για διερευνητικές συνομιλίες σε έναν οδικό χάρτη για εξομάλυνση.
Η τουρκική κυβέρνηση φαίνεται να αναγνωρίζει επιτέλους ότι η πολεμική εξωτερική πολιτική της δεν είναι βιώσιμη, ούτε από στρατιωτικής και οικονομικής ισχύος ούτε από θεσμική ικανότητα. Οι κυβερνητικοί υποστηρικτές μπορεί να επαινούν αυτήν την πολιτική ως ένδειξη της αυξανόμενης επιρροής και της αυτονομίας της Τουρκίας, αλλά έχει σαφώς ρίξει την Τουρκία σε μια επικίνδυνη μοναξιά.
Η είδηση βγήκε στις 9 Δεκεμβρίου, όταν μαθεύτηκε ότι η Άγκυρα είχε επιλέξει σιωπηλά έναν νέο πρέσβη για το Ισραήλ. Η επιλογή της Άγκυρας για το κρίσιμο αξίωμα -ο Ουφούκ Ουλουτάς, ένας φιλοκυβερνητικός think-tanker χωρίς διπλωματική εμπειρία- προκάλεσε εκτεταμένη κριτική εντός συνόρων ως μια ακόμη επιβεβαίωση για το πώς η πολιτική πίστη στον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει υπερβεί τον επαγγελματισμό και τα προσόντα που χρειάζεται κάποιος για να ανελιχθεί στον κρατικό μηχανισμό. Επιπλέον, παραμένει ασαφές εάν ο Ουλουτάς θα πάει πραγματικά στο Τελ Αβίβ προτού το Ισραήλ διορίσει πρεσβευτή στην Άγκυρα. Το Ισραήλ, πιστεύουν ορισμένοι παρατηρητές, μπορεί να μη βιαστεί να κάνει κίνηση εν μέσω της νέας προσέγγισής του με τα έθνη του Κόλπου, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, τα οποία βρίσκονται σε αντιπαράθεση με την Τουρκία.
Ωστόσο, η Άγκυρα φαίνεται επικεντρωμένη στα θετικά αποτελέσματα. Ένας συνταξιούχος Τούρκος διπλωμάτης που ζήτησε ανωνυμία είπε στο Al-Monitor, "πολλοί στην Άγκυρα σήμερα τονίζουν ότι η επιστροφή των Τούρκων και των Ισραηλινών πρεσβευτών, η δυνατότητα υπογραφής μιας συμφωνίας θαλάσσιας οριοθέτησης και η κατασκευή ενός ισραηλινού αγωγού φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω της Τουρκίας, κοινές προσπάθειες για τη σταθερότητα στη Συρία, και οι αυξανόμενες τουρκο-ισραηλινές βάσεις στον Καύκασο και τη Μαύρη Θάλασσα και τις λεκάνες της Κασπίας, θα είναι όλα οφέλη για τις δύο χώρες".
Με άλλα λόγια, το realpolitik πιέζει την Άγκυρα και το Τελ Αβίβ να πλησιάσουν, ακόμα κι αν είναι μνησικακία.
Σύμφωνα με τον συνταξιούχο διπλωμάτη, "Αυτό που πρέπει να κάνει η Τουρκία είναι να εξομαλύνει τους δεσμούς με το Ισραήλ βάσει των εθνικών συμφερόντων, υποστηρίζοντας παράλληλα τη γενική θέση που περιγράφουν οι αραβικές χώρες προς το Ισραήλ". Μια τέτοια πολιτική, ισχυρίστηκε, θα επιτρέψει στην Τουρκία να απομακρύνει το Ισραήλ από την Ελλάδα και τους Ελληνοκύπριους και ίσως μάλιστα να κερδίσει ξανά τις εύνοιες του Εβραϊκού λόμπι στις Ηνωμένες Πολιτείες με την πάροδο του χρόνου.
Η νέα κυβέρνηση Τζο Μπάιντεν στην Ουάσιγκτον ξεχωρίζει ως ένας σημαντικός παράγοντας που αναγκάζει την Τουρκία να επανεξετάσει την περιφερειακή της στάση, γιατί είναι απίθανο να είναι τόσο επιεικής στην Άγκυρα όσο και ο απερχόμενος πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ. "Με την τακτοποίηση των περιφερειακών δεσμών της, η Άγκυρα θα μειώσει τα ατού του Μπάιντεν εναντίον της Τουρκίας", δήλωσε ο συνταξιούχος διπλωμάτης. "Για παράδειγμα, η νέα πολιτική της Τουρκίας για μια λύση δύο κρατών στην Κύπρο θα είναι απαράδεκτη για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά η Άγκυρα θα μπορούσε να περιορίσει τις κινήσεις που ενδέχεται να εξετάσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες εναντίον της Τουρκίας, απομακρύνοντας το Ισραήλ και την Αίγυπτο από την Ελλάδα", πρόσθεσε.
Οι Ισραηλινοί παρατηρητές συμφωνούν ότι ο παράγοντας Μπάιντεν είναι ο κύριος μοχλός πίσω από την αναστροφή της Άγκυρας ως προς το Ισραήλ ως μέρος των προσπαθειών για την εκ νέου βαθμονόμηση της εξωτερικής της πολιτικής. Επιπλέον, υπάρχει ευρύ περιθώριο διμερούς συνεργασίας σε διάφορους τομείς, όπως η ενέργεια, το εμπόριο και η ασφάλεια. Για το Ισραήλ, σημειώνουν, μια πραγματική εξομάλυνση θα απαιτήσει από την Τουρκία να διακόψει τους στενούς δεσμούς της με τη Χαμάς και να τερματίσει τις ρητορικές περί μη νόμιμης κατοχής από πλευράς Ισραήλ, πέρα από την αμοιβαία αποκατάσταση των πρεσβευτών.
Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας, ίσως λιγότερο αντιληπτός, είναι να ωθήσει την Τουρκία και το Ισραήλ πιο κοντά: τα συγκλίνοντα συμφέροντά τους στον Καύκασο. Η στρατιωτική βοήθεια τόσο από την Τουρκία όσο και από το Ισραήλ ήταν καθοριστικής σημασίας για την πολεμική νίκη του Αζερμπαϊτζάν επί της Αρμενίας στον πρόσφατο πόλεμο για τον θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Σχεδόν το 60% των συστημάτων υψηλής τεχνολογίας και των όπλων που χρησιμοποίησε το Αζερμπαϊτζάν στις συγκρούσεις, το προμηθεύτηκε από το Ισραήλ στο πλαίσιο των προσπαθειών του Μπακού να εκσυγχρονίσει τον στρατό του, συμπεριλαμβανομένων των drone επιτήρησης Heron, των καμικάζι-drone Harop, πυρομαχικών διασποράς, των πυραύλων, του συστήματος αεράμυνας Barak-8, βαλλιστικών πυραύλων μεγάλης ακρίβειας LORA και συστημάτων εντολών και ελέγχου. Ο ισραηλινός στρατιωτικός εφοδιασμός συνεχίστηκε μέσω της Τουρκίας εν μέσω του πολέμου, οδηγώντας την Αρμενία να ανακαλέσει τον πρέσβη της από το Ισραήλ.
Η γειτνίαση του Αζερμπαϊτζάν με το Ιράν καθώς και ο πλούτος του σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο το καθιστούν ελκυστικό εταίρο για το Ισραήλ, σε αντίθεση με την Αρμενία, που δεν διαθέτει φυσικούς πόρους και οικονομική δύναμη. Το Ισραήλ δεν έχει καν πρεσβεία στην Αρμενία, επικεντρώνοντας την πολιτική του για τον Καύκασο στο Αζερμπαϊτζάν, όπως και η Τουρκία, της οποίας οι στενοί δεσμοί με το Μπακού ενισχύονται από εθνοτική συγγένεια.
Το Ισραήλ ήταν μια από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Από τότε περίπου 100.000 Αζέροι Εβραίοι έχουν μεταναστεύσει στο Ισραήλ και ορισμένοι από αυτούς κατέχουν κυβερνητικές θέσεις υψηλού επιπέδου.
Η Μόσχα και η Τεχεράνη θα παρακολουθούν στενά το πώς προχωρούν οι τουρκο-ισραηλινές κινήσεις, ειδικά εάν εξελιχθούν σε στρατιωτική και αμυντική συνεργασία. Η προοπτική μιας αυξανόμενης τριμερούς εταιρικής σχέσης με το Αζερμπαϊτζάν θα προκαλούσε ανησυχία ιδιαίτερα για το Ιράν, το οποίο ήδη βρίσκεται υπό την πίεση των ΗΠΑ, του Ισραήλ και των Σουνιτών Αράβων για τη στρατιωτική και οικονομική του επιρροή στη Συρία, το Ιράκ και τον Λίβανο.
Στην περιοχή του Ευξείνου Πόντου, η Ουκρανία μπορεί να ενδιαφέρεται για μια τριμερή εταιρική σχέση με την Τουρκία και το Ισραήλ, καθώς απολαμβάνει καλούς δεσμούς με τις δύο χώρες και είναι πρόθυμη να ενισχύσει τη δύναμη της έναντι της Ρωσίας.
Η τουρκο-ισραηλινή εξομάλυνση θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε ενεργειακή συνεργασία και ακόμη και σε διμερή συμφωνία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η Τουρκία είναι σήμερα σε μεγάλο βαθμό απομονωμένη. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ενίσχυε τη γεωπολιτική ισορροπία στην περιοχή, ειδικά σε βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου, αναφέρει το al-Monitor.
Η ανταλλαγή πληροφοριών θα αποτελούσε άλλο ένα κέρδος για την Τουρκία, ειδικά στον αγώνα της ενάντια στους Κούρους μαχητές που εδρεύουν πέρα από τα σύνορα στο Ιρακινό Κουρδιστάν, μια περιοχή όπου το Ισραήλ διαθέτει ισχυρή παρουσία της υπηρεσίας πληροφοριών και οικονομική παρουσία.
Συνοπτικά, πολλοί "παίκτες" φαίνεται να ενοχλούνται από την τουρκο-ισραηλινή προσέγγιση σε ένα τόσο περίπλοκο και εύθραυστο περιβάλλον. Ο δρόμος προς την ομαλοποίηση παραμένει ακανθώδης επίσης λόγω της υπερβολικά εξατομικευμένης προσέγγισης του Ερντογάν στην εξωτερική πολιτική και των ακανόνιστων αλλαγών της στάσης της Άγκυρας, ενώ στο Ισραήλ η δυσπιστία για την Άγκυρα είναι μεγάλη και ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου δεν κρύβει την αποστροφή του για τον Ερντογάν.
Ωστόσο, οι ισορροπίες του realpolitik ωθούν την Τουρκία και το Ισραήλ να επιδιορθώσουν πράγματα, και ακόμη και ένας ουσιαστικός διμερής διάλογος για περιφερειακά ζητήματα από μόνος του θα μπορούσε να αλλάξει τη γεωπολιτική στην περιοχή.
Πέτρος Κράνιας
