Επιστρέφει κλεμμένο Ευαγγέλιο από το Αγιον Ορος

Μια χειρόγραφη Καινή Διαθήκη του 12ου αιώνα, που είχε κλαπεί από τη Μονή Διονυσίου του Αγίου Ορους τη δεκαετία του '60, εντοπίστηκε στις ΗΠΑ σε μια δική μας έκθεση, τη μεγάλη βυζαντινή έκθεση «Ουρανός και Γη» στην Ουάσιγκτον.  Της ΝΙΝΕΤΤΑΣ ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

Ηταν έκθεμα από το Μουσείο Γκετί, το οποίο, μετά τη διαπίστωση της προέλευσης του αγιορείτικου κειμηλίου, την επιστρέφει στη χώρα μας «εθελοντικά», όπως διαβάζουμε στους «Τάιμς του Λος Αντζελες». Σύμφωνα με το δημοσίευμα, το χειρόγραφο αποκτήθηκε το 1983 και αποτελούσε τμήμα μιας μεγάλης -υποτίθεται- τεκμηριωμένης συλλογής.

Τη διαπίστωση ότι επρόκειτο για ένα κλεμμένο κειμήλιο από το Περιβόλι της Παναγιάς έκανε η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης του υπουργείου Πολιτισμού, η οποία φροντίζει να ελέγχει τα αντικείμενα που παρουσιάζονται σε διεθνείς διοργανώσεις με τα ελληνικά. Ετσι, το ανακάλυψε, ενημέρωσε τη γεν. γραμματέα του ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη και άρχισαν οι συζητήσεις με το Γκετί, με το οποίο η χώρα μας έχει υπογράψει από το 2006 μνημόνιο συνεργασίας, εγκαινιάζοντας επαναπατρισμούς αρχαίων που έχει το αμερικανικό μουσείο στις συλλογές του χωρίς καθαρή προέλευση. Εξι εβδομάδες διήρκεσαν οι συνεννοήσεις μεταξύ των εκπροσώπων του μουσείου και των υπηρεσιών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, όπως σημειώνουν οι «Τάιμς του Λ.Α.», γιατί η χειρόγραφη αυτή Καινή Διαθήκη είχε συνεκτεθεί με ελληνικά αντικείμενα το 1997 στην έκθεση «Η δόξα του Βυζαντίου» του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης χωρίς κανείς να το αντιληφθεί πως επρόκειτο για το αγιορείτικο κλεμμένο. Στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε νόμιμο δικαίωμα διεκδίκησης του αντικειμένου, καθώς θεωρείται πως η χώρα μας γνώριζε ότι ανήκει σε ένα ξένο μουσείο, αλλά για διάφορους λόγους δεν κινήθηκε εναντίον του άρα νομιμοποιείται να το κατέχει. Ωστόσο, τότε το καθ' ύλην αρμόδιο υπουργείο Πολιτισμού αγνοούσε ότι είχε αφαιρεθεί από το Αγιον Ορος, καθώς είχε ενημερωθεί για την κλοπή το υπουργείο Εξωτερικών και δεν συγκαταλεγόταν στη βάση δεδομένων που εν τω μεταξύ σχηματίστηκε.

Το σημαντικό είναι ότι οι συνεννοήσεις είχαν ευτυχή κατάληξη και το χειρόγραφο κοινή συναινέσει επαναπατρίζεται το καλοκαίρι μαζί με όλα τα εξαιρετικά εκθέματα που έχουμε στείλει στις ΗΠΑ για την έκθεση «Ουρανός και Γη», που μόλις εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Γκετί (θα διαρκέσει έως τις 25 Αυγούστου 2014).

Η Καινή Διαθήκη είναι έργο των χειρών του μοναχού Θεόκτιστου της βυζαντινής Μονής του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή, της Κωνσταντινούπολης, όπως δείχνει η σημείωσή του στο τέλος του χειρογράφου: «το βιβλίον ετελειώθη με την Χάριν του Θεού το έτος 6641 (1113 μ.Χ.) διά χειρός του αμαρτωλού Θεόκτιστου». Περιλαμβάνει τα τέσσερα Ευαγγέλια, τις Πράξεις των Αποστόλων και τις επιστολές του Αποστόλου Παύλου. Φαίνεται πως έχει βοηθήσει τον Θεόκτιστο στην αντιγραφή και έτερος μοναχός που παραμένει ανώνυμος, όπως και ο εικονογράφος, που έχει στολίσει με εκπληκτικές μικρογραφίες τα Ευαγγέλια. Τα έργα αυτά έχουν φιλοτεχνηθεί με τέμπερες και χρυσό.

Τι μας έχει επιστρέψει ώς τώρα το Γκετί; Πολύτιμες αρχαιότητες, όπως μια ενεπίγραφη βοιωτική στήλη του 4ου αι. π.Χ. που φέρει εγχάρακτη παράσταση πολεμιστή με το όνομα ΑΘΑΝΙΑΣ, ένα αρχαϊκό αναθηματικό ανάγλυφο από τη Θάσο με παράσταση θεότητας και λατρευτών που είχε κλαπεί από το μουσείο. Αυτά το 2006. Την επόμενη χρονιά (2007) ακόμη λαμπρότερα, όπως ένα χρυσό μακεδονικό στεφάνι από τη Βεργίνα, το οποίο μετέφερε Ελληνας μετανάστης το 1992 στο Μόναχο για να το πουλήσει, αλλά κατέληξε μέσω Ελβετίας το 1993 στο Γκετί που το αγόρασε αντί 1.150.000 δολαρίων. Ηρθε επίσης μια αρχαϊκή Κόρη από παριανό μάρμαρο που είχε αποκτήσει το Γκετί πάλι μέσω Ελβετίας αντί 3,3 εκατ. δολαρίων. Το 2012 μας επεστράφησαν δύο τμήματα επιτύμβιου αναγλύφου που αποτελούσαν μέρος ενός εξαιρετικού έργου αττικού εργαστηρίου του 5ου αιώνα π.Χ., με δύο γυναικείες μορφές, το βασικό κομμάτι του οποίου ήταν στο Μουσείο Κανελλοπούλου στην Αθήνα.

www.enet.gr