ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΕΑ: Δέν μάθαμε ποτέ απο την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, οδηγούμαστε ολοταχώς προς λάθος κατεύθυνση

Παρασκευή 9 Φεβρουαρίου 2018

Δέν μάθαμε ποτέ απο την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, οδηγούμαστε ολοταχώς προς λάθος κατεύθυνση

Η πατριωτική στάση του Slobodan Milosevic αν και άνηκε δεύτερος στις τάξεις του Σερβικού κομμουνιστικού κόμματος κρίθηκε ως παραβίαση αρχών του Κομμουνισμού
Η «Νέα Τάξη πραγμάτων» για την Γιουγκοσλαβία σήμαινε τη διαίρεση της στα εξ ων συνετέθη
Ο εμφύλιος της Γιουγκοσλαβίας (1990-1995)

Η αλβανική δημογραφική ανάπτυξη οδηγούσε στην μείωση του ποσοστού των Σέρβων σε μια περιοχή που θεωρείται η ιστορική κοιτίδα τους.

Ο Josip Broz Tito αφήνει την τελευταία του πνοή στις 4 Μάη του 1980. Γράφει ο Μανόλης Πλούσος

Η Γιουγκοσλάβοι συντετριμμένοι αποχαιρετούν τον άνθρωπο που κατάφερε να δημιουργήσει ένα ενιαίο κράτος αποτελούμενο από ένα πλήθος εθνοτήτων,
πολλές φορές εχθρικών μεταξύ τους.

Η πολιτική του, της «αδελφοσύνης» και της «ενότητας», συνέβαλε στις σημαντικές προόδους του γιουγκοσλαβικού κράτους. Το οικονομικό σύστημα που υιοθέτησε θα μπορούσε να θεωρηθεί ως υβρίδιο σοσιαλισμού και καπιταλισμού, αφού συνδύαζε την αυτοδιαχείριση και την επιχειρηματικότητα με τον διευθυντισμό του κέντρου. Στη διεθνή πολιτική ο Tito, μετά τη ρήξη του με τον Στάλιν το 1948, στηρίχτηκε σημαντικά από τις Η.Π.Α. και υπήρξε από τους βασικούς συντελεστές του «κινήματος των Αδεσμεύτων» απολαμβάνοντας διεθνές κύρος.

Η Γιουγκοσλαβία αποτελούνταν από έξι δημοκρατίες (Σερβία, Κροατία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Μακεδονία και Σλοβενία) και δύο αυτόνομες περιοχές του Κοσόβου και της Βοϊβοντίνας.
Η ανισότητα, κυρίως οικονομική, ανάμεσα στα μέρη της ομοσπονδίας αποτελούσε τη βασική αδυναμία του γιουγκοσλαβικού μοντέλου. Το δικαίωμα στην αυτοδιαχείριση που απολάμβαναν οι δημοκρατίες της ομοσπονδίας περιόριζε τις δυνατότητες του κέντρου να ανακατανέμει τα εισοδήματα και σταδιακά οδήγησε στη δημιουργία ενός Βορρά πλούσιου (Σλοβενία και Κροατία) που θεωρούσε ότι η ανάπτυξη του αναστελλόταν από τους «φτωχούς συγγενείς» του Νότου (Μακεδονία, Κοσσυφοπέδιο).

Με τη σειρά τους οι Νότιοι αισθάνονταν ότι η ομοσπονδία τους εγκατέλειπε στην τύχη τους. Αυτές οι φυγόκεντρες οικονομικές δυνάμεις παράλληλα και με τις πολιτισμικές διαφορές προοδευτικά πήραν εθνική μορφή και εκφράστηκαν από εθνικιστικούς ανταγωνισμούς που οδήγησαν στον εμφύλιο και στην εθνοκάθαρση.

Το Κόσοβο υπήρξε η θρυαλλίδα που πυροδότησε την εθνικιστική ένταση στη Γιουγκοσλαβία. Η αλβανική δημογραφική ανάπτυξη οδηγούσε στην μείωση του ποσοστού των Σέρβων σε μια περιοχή που θεωρείται η ιστορική κοιτίδα τους.
Τον Απρίλιο του 1987 σημειώνονται οι πρώτες συγκρούσεις μεταξύ Αλβανών Κοσοβάρων και εθνικιστών Σέρβων που αποτελούν στην καλύτερη περίπτωση το 10% του πληθυσμού του Κοσόβου. Οι Σέρβοι, πολλές φορές υπερβάλλοντας, κατηγορούν του Αλβανούς για σφαγές και για προσπάθεια δημιουργίας ενός «εθνικά καθαρού αλβανικού Κοσόβου».

Ρόλο διαμεσολαβητή αναλαμβάνει ο δεύτερος τη τάξει στο Σερβικό κομμουνιστικό κόμμα Slobodan Milosevic, ο οποίος όμως παίρνει σαφή θέση υπέρ των Σέρβων και έρχεται σε σύγκρουση με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας της Σερβίας Ivan Stambolic ο οποίος και τον κατηγορεί για παραβίαση των αρχών του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας και ροπή προς τον εθνικισμό.

Οι Σέρβοι εθνικιστές, όπως ο Miroslav Solevic και ο σύμβουλος του Milosevic Borisav Jovic, ξεκινούν μια σταυροφορία για τον έλεγχο όλης της Γιουγκοσλαβίας από τη Σερβία. Στις αρχές δε του 1989 σε μια έξαρση θρησκευτικού εθνικισμού περιφέρουν τα οστά του Σέρβου πρίγκιπα Λαζάρου που σκοτώθηκε στην ιστορική μάχη του Κοσσυφοπεδίου στα 1389.

Οι Κοσοβάροι βρίσκουν ένα σύμμαχο στο πρόσωπο του προέδρου της Σλοβενίας Milan Kucan. Στη Σλοβενία πνέει ένας πιο φιλελεύθερος άνεμος που επιτρέπει την κριτική και την ελευθερία Τύπου. Μάλιστα το σλοβένικο σατιρικό περιοδικό Mladina γίνεται η πέτρα του σκανδάλου για τους Σέρβους εθνικιστές όταν δημοσιεύει πρακτικά του Κ.Κ.Γ. με ευαίσθητες πληροφορίες εθνικής ασφάλειας.

Ένας δημοσιογράφος συλλαμβάνεται από τον ομοσπονδιακό στρατό με αποτέλεσμα να ακολουθήσουν αντιγιουγκοσλαβικές και αντιμιλιταριστικές πορείες. Το γυαλί είχε πια ραγίσει… Στην προειδοποίηση μάλιστα του Milosevic για επέμβαση του ομοσπονδιακού στρατού οι Σλοβένοι απειλούν με αλλαγή του συντάγματος τους, μια de facto πράξη απόσχισης, και οι Κροάτες με απαγόρευση διέλευσης του ομοσπονδιακού στρατού από τα όρια της δημοκρατίας τους. Με την κατάσταση σε σημείο…βρασμού ο Milosevic αναλαμβάνει πρωτοβουλία και συγκαλεί στις 20-1-1990 συνέδριο του Κ.Κ.Γ. με σκοπό να πατάξει τη Σλοβενία κατηγορώντας τη παράλληλα και για «σεπαρατισμό». Μια δυσάρεστη έκπληξη τον περιμένει όταν μπροστά στην κυριαρχία των Σέρβων και των Μαυροβούνιων αντιπροσώπων, που καταψηφίζουν κάθε πρόταση των Σλοβένων, οι Σλοβένοι και οι Κροάτες αποχωρούν… Ο Milosevic χολωμένος δηλώνει πως «οι Σλοβένοι άνοιξαν την πόρτα της γιουγκοσλαβικής κρίσης». Οι βάσεις του εμφυλίου είχαν τεθεί πλέον και επίσημα!

Η κρίση κορυφώνεται όταν στις 5-7-1990 ξεσπάει στην κροατική πόλη Knin επανάσταση των Σέρβων, η επονομαζόμενη και «επανάσταση των κορμών» εξαιτίας των κορμών που χρησιμοποιούσαν στα μπλόκα. Η Κροατία είχε έναν συμπαγή σερβικό πληθυσμό, γύρω στις 600.000, που επιθυμούσαν την ένωση με τη Σερβία. Ο Κροάτης πρόεδρος Franjo Tudjman είναι διστακτικός να αναλάβει δράση ενάντια τους αφού δεν γνωρίζει πως θα αντιδράσει το Βελιγράδι, που μυστικά όμως εξοπλίζει τους Σέρβους επαναστάτες…Σε μια απόπειρα επέμβασης από αέρος κροατικών ειδικών δυνάμεων ο ομοσπονδιακός στρατός παρεμβαίνει καθηλώνοντας τα ελικόπτερα που τις μεταφέρουν. Ακόμη και οι Αμερικάνοι δια στόματος του πρεσβευτή τους στη Γιουγκοσλαβία Warren Zimmerman, αρνούνται να συνδράμουν τους Κροάτες.
Ο Tudjman τότε προσπαθεί να εξοπλίσει έναν έστω υποτυπώδη στρατό προμηθευόμενος όπλα μυστικά από την Ουγγαρία ακόμη και μέσα σε Ι.Χ. Στην προειδοποίηση του Βελιγραδίου για παράδοση των λαθραίων όπλων το Ζάγκρεμπ τηρεί σιγή ιχθύος. Η πολιτική του δαιμόνιου Milosevic έγκειται στο να αδρανοποιήσει το πανίσχυρο Ομοσπονδιακό Συμβούλιο, στο οποίο συνυπάρχουν όλες οι γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες με ίση ψήφο καθεμιά. Το καταφέρνει απλώς αποχωρώντας μαζί με το Μαυροβούνιο οπότε και καθιστά τον πολιτικό βραχίονα της Γιουγκοσλαβίας κενό γράμμα. Ο έλεγχος του στρατού αποδεικνύεται ευκολότερος αφού το μεγαλύτερο μέρος του ελέγχεται από Σέρβους και κυρίως το Βελιγράδι έχει στη διάθεση του τα περισσότερα βαρέα όπλα του Γιουγκοσλαβικού στρατού. Το μόνο πρόβλημα για την πλήρη ενεργοποίηση του στρατού έγκειτο στις αντιδράσεις, αν εκδηλώνονταν, από τη διεθνή κοινότητα.
Η Ρωσία έρχεται να λύσει τα χέρια του Milosevic αφού σε μυστική συνάντηση αξιωματούχων των δύο χωρών, διαβεβαίωσαν τους Σέρβους ότι δεν υπήρχε καμία διάθεση επέμβασης της διεθνούς κοινότητας. Εν τω μεταξύ η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κροατίας και της Σλοβενίας τον Ιούνιο του 1991 ξεχειλίζει το ποτήρι των Σέρβων οι οποίοι ξεκινούν βομβαρδισμούς στην Κροατία και στέλνουν ένα ελαφρό σώμα από 2.000 στρατιώτες στη Σλοβενία, η οποία όμως δεν τους απασχολεί ιδιαίτερα αφού στην επικράτεια της δεν ζούσε αξιόλογος αριθμός Σέρβων. Το κύριο μέτωπο για τους Σέρβους είναι η Κροατία στην οποία και εξαπολύουν τις παραστρατιωτικές ομάδες του Vojislav Seselj και του Bragoslav Bokan που ξεκινάν μια πραγματική εθνοκάθαρση στις περιοχές δράσης τους.

Μπροστά στην έκρυθμη κατάσταση αυτή οι Ευρωπαίοι αρχικά σαστίζουν και προσπαθούν να την προσεγγίσουν με διερευνητικές αποστολές προς τους εμπόλεμους. Οι Γερμανοί πιο αποφασιστικοί αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία Κροατών και Σλοβένων το φθινόπωρο του 1991. Στα τέλη της ίδιας χρονιάς οι Ευρωπαίοι δια του λόρδου Carrington προσπαθούν να εξομαλύνουν τις αντιθέσεις κομίζοντας ένα σχέδιο που θα επέτρεπε σε κάθε δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας να ανεξαρτητοποιηθεί. Το σχέδιο γίνεται από όλους δεκτό πλην των Σέρβων αφού δεν είναι διατεθειμένοι να διακινδυνεύσουν και ανεξαρτησία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην οποία κατοικούσαν 1.500.000 Σέρβοι. Μάλιστα οι Ιταλοί προκειμένου να δελεάσουν τους Μαυροβούνιους συμμάχους των Σέρβων τους τάζουν οικονομική βοήθεια και άνοιγμα εμπορικών σχέσεων με την Ευρώπη. Με παρέμβαση του Milosevic ο πρόεδρος του Μαυροβουνίου Momir Bulatovic κάνει στροφή 180 μοιρών και ανακαλεί…

Zeljko Raznatovic, γνωστος ως Arkan,ποζάρει με τη μασκότ της παραστρατιωτικής του μονάδας. — Zeljko Raznatovic, γνωστος ως Arkan,ποζάρει με τη μασκότ της παραστρατιωτικής του μονάδας, ένα τιγράκι.

Πράγματι τον Μάρτη του 1992 η φωτιά ξεσπάει και στη Βοσνία όπου οι καλύτερα οργανωμένοι και εξοπλισμένοι Σερβοβόσνιοι του Radovan Karadzic περικυκλώνουν το Σαράγιεβο που το υπερασπίζονται Μουσουλμάνοι της Βοσνίας υπό τον Alija Izetbegovic. Στόχος των Σερβοβόσνιων η ένωση με την Σερβία ενώ των μουσουλμάνων αλλά και πολλών Σερβοβόσνιων η διατήρηση του πολυεθνικού χαρακτήρα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ειδικά στις νότιες περιοχές είχε ισχυρή κροατική μειονότητα, γεγονός που το εκμεταλλεύτηκε ο Milosevic προσπαθώντας να έρθει σε διακανονισμό με τους Κροάτες για διαμοιρασμό της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης μεταξύ τους. Οι Σέρβοι εν τω μεταξύ ανεμπόδιστοι λόγω της υπεροπλίας τους επιδίδονται σε μπαράζ σφαγών μουσουλμάνων στις πόλεις Bijeljina και Zvornik με το τελευταίο να θρηνεί 2.000 νεκρούς και 50.000 πρόσφυγες μουσουλμάνους. Τον Απρίλη του 1992 και ενώ λαμβάνουν χώρα οι σφαγές οι Ευρωπαίοι επανακάμπτουν με ένα νέο σχέδιο του λόρδου Carrington, που όριζε χωρισμό της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης βάσει εθνοτήτων. Τον Μάη της ίδια χρονιάς οι Σέρβοι εξαπολύουν ολομέτωπη επίθεση στο Σαράγιεβο και καταλαμβάνουν τα περίχωρα της πόλης, ενώ προς στιγμή συλλαμβάνουν και τον ηγέτη των μουσουλμάνων της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης Alija Izetbegovic τον οποίο απελευθερώνουν έπειτα από παρέμβαση κυανόκρανων του Ο.Η.Ε.

Οι νέες σφαγές των Σερβοβόσνιων στη Srebrenica την άνοιξη του 1993 αναγκάζουν τελικά τον νωθρό Ο.Η.Ε. σε αλλαγή της στάσης του ανακηρύσσοντας την πόλη «ασφαλή περιοχή» με την οδηγία 819 και καταθέτοντας το σχέδιο των Cyrus Vance και λόρδου Owen που προέβλεπε ενιαία Βοσνία-Ερζεγοβίνη με 10 επαρχίες. Στον Αστέρα της Βουλιαγμένης τον Μάη του 1993 οι Σερβοβόσνιοι παρουσία και των άλλων μερών δέχονται το σχέδιο αρχικά, για να το απορρίψουν εν τέλει λίγο αργότερα… Την ίδια στιγμή δράση ενάντια στους μουσουλμάνους της Βοσνίας–Ερζεγοβίνης αναλαμβάνουν οι Κροάτες που εποφθαλμιούν ευρείες περιοχές της που συνορεύουν προς νότο με την Κροατία. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς βομβαρδίζουν το Mostar καταστρέφοντας και την ιστορική γέφυρα της πόλης που είχαν χτίσει μουσουλμάνοι πέντε αιώνες πριν. Εγκαινιάζουν δε και στρατόπεδα συγκέντρωσης μουσουλμάνων… Μπροστά στην νέα απειλή για τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς οι Η.Π.Α. αναλαμβάνουν δράση και απειλούν με αεροπορικούς βομβαρδισμούς Σερβοβόσνιους και Κροάτες. Οι τελευταίοι συνθηκολογούν τον Φεβρουάριο του 1994. Με παρέμβαση τέλος των Ρώσων λύνεται και η πολιορκία του Σαράγιεβο τον Μάρτιο του 1994. Το ΝΑΤΟ με τη σειρά του, μετά τις νέες σφαγές στην Srebrenica τον Ιούλιο του 1995, αποφασίζει τον επόμενο μήνα αεροπορικά χτυπήματα ενάντια στους Σερβοβόσνιους. Υπό την κάλυψη της ομπρέλας του ΝΑΤΟ οι Κροάτες περνούν στην αντεπίθεση και προβαίνουν σε εθνοκάθαρση ενάντια σε Σέρβους οδηγώντας 100.000 από αυτούς στο δρόμο της προσφυγιάς.

Εθνικές ομάδες της Γιουγκοσλαβίας το 1992

Το γιουγκοσλαβικό δράμα ολοκληρώνεται τελικά στις 21-11-1995 στο Dayton του Ohio όπου αντιπρόσωποι των τριών εθνοτήτων καταλήγουν στο διαμοιρασμό της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στη βάση ποσοστών, 51% για Κροάτες και μουσουλμάνους και 49% για τους Σέρβους.

Η «Νέα Τάξη πραγμάτων» για την Γιουγκοσλαβία σήμαινε τη διαίρεση της στα εξ ων συνετέθη. Έξι αυτόνομα κράτη στη θέση των πάλαι ποτέ γιουγκοσλαβικών δημοκρατιών. Η Σερβία με το Μαυροβούνιο ήδη από τον Απρίλιο του 1992 αποτελούν την Νέα Γιουγκοσλαβία, συμπεριλαμβανομένων και του Κοσόβου και της Βοϊβοντίνας, η Κροατία, η Σλοβενία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η «Μακεδονία» (F.Y.R.O.M.), με το όνομα της τελευταίας ακόμη σε εκκρεμότητα…

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι την ίδια στιγμή που ολόκληρη η Ευρώπη έμπαινε στον αστερισμό της ομοσπονδιοποίησης, με την Ενωμένη Ευρώπη, η Γιουγκοσλαβία ακολουθούσε τον ακριβώς αντίθετο δρόμο των μαχητικών εθνικισμών και των αλυτρωτικών οραμάτων συνέπεια της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού. Από τη μεριά του ο Ο.Η.Ε. δεν αντέδρασε έγκαιρα ενώ οι λιγοστές δυνάμεις των κυανόκρανων της UNPROFOR που ανέλαβαν ανθρωπιστική πρωτοβουλία στις περιοχές των εμπόλεμων δεν κατάφεραν να αποσοβήσουν την εμφύλια σύρραξη. Ο Ο.Η.Ε. υπήρξε εν τέλει δέσμιος των αντιθέσεων μεταξύ των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας που αρχικά άργησαν να εκτιμήσουν την κατάσταση ενώ έπειτα δεν κατάφεραν να δράσουν ενωμένα και συντονισμένα.

Το αποτέλεσμα ήταν οι κυανόκρανοι να μην μπορέσουν να προστατέψουν αποτελεσματικά τον άμαχο πληθυσμό των «ασφαλών περιοχών» στο Σαράγιεβο, στην Srebrenica, στο Gorazde και αλλού.

Η Ευρώπη από τη μεριά της δεν κατόρθωσε να αναπτύξει μια ενιαία εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας, αφού ενώ αρχικά είχε θέσει ως όρο εισδοχής της Γιουγκοσλαβίας στους κόλπους της την ενότητα, εν συνεχεία έκανε στροφή 180 μοιρών με τη Γερμανία να προβαίνει στην πρώιμη αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Κροατίας και της Σλοβενίας προδικάζοντας έτσι την τύχη και των άλλων δημοκρατιών.

Το ίδιο ισχύει και για τις Η.Π.Α. αφού αρχικά στήριζαν την ενότητα της Γιουγκοσλαβίας ενώ με τις δηλώσεις του James Baker τον Ιούλιο του 1991 τόνιζαν ότι δεν αντιτίθεντο στην ειρηνική και συναινετική ανεξαρτητοποίηση των Δημοκρατιών. Ο δυτικός παράγων εν τέλει ενθάρρυνε την διάλυση του ομοσπονδιακού κράτους της Γιουγκοσλαβίας σε μια στιγμή που με στοχευμένες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα για τις καταρρέουσες χώρες της ανατολικής Ευρώπης.

Διαβάστε:

«Τα Βαλκάνια- Πολιτισμοί και Γεωπολιτική» Γεώργιος-Στυλιανός Πρεβελάκης, εκδόσεις Libro

«Βαλκάνια από τον 19^ο ως τον 21^ο αιώνα. Δόμηση και αποδόμηση κρατών» Θάνος Βερέμης, εκδόσεις Πατάκη.