Κατά το 19ο αιώνα, περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης ένα κύμα αντισημιτισμού ξέσπασε σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Οι Εβραίοι βρέθηκαν στο πλευρό των Τούρκων. Η συμπεριφορά της εβραϊκής κοινότητας της Χίου κατά την εποχή των δραματικών γεγονότων του 1821-1822, που οδήγησαν στη σφαγή των Χιωτών, δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες. Στα μάτια των Ελλήνων οι Εβραίοι ήταν συνένοχοι των Τούρκων στις απίστευτες φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν κατά του ελληνικού πληθυσμού. Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν τους Εβραίους για να αναλάβουν την έκθεση των σωμάτων των δολοφονημένων χριστιανών.
Με αφορμή τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ εξαγριωμένοι Έλληνες συνέλαβαν κάποιους Εβραίους που έτυχε να πλέουν με μία βάρκα μεταφέροντας εμπόρευμα στο στενό μεταξύ του νησιού και της Μ. Ασίας και τους απαγχόνισαν. Μόνο η ασφάλεια του Κάστρου και η Τουρκική φρουρά μπορούσαν πλέον να σώσουν την υπόλοιπη εβραϊκή κοινότητα.
Συνέργεια στη φρικαλεότητα
Όταν οι Σαμιώτες έφυγαν, οι Εβραίοι εξακολουθούσαν να στηρίζουν τους αφέντες τους. Το ημερολόγιο του Antonio Pasqua αποτελεί σημαντική πηγή πληροφόρησης για τα γεγονότα. Αναφέρεται συγκεκριμένα στο γεγονός του απαγχονισμού του Μητροπολίτη της Χίου και των 80 προυχόντων, που έγινε στις 6 Μαΐου του 1822. Ο Pasqua γράφει πως «οι Τούρκοι έδωσαν εντολή στους Εβραίους να κατεβάσουν τα πτώματα και να τα πετάξουν στη θάλασσα. Αμέσως αυτοί βγήκαν από το Κάστρο με 3 σημαίες, κατέβασαν τα σώματα και τα πέταξαν στη θάλασσα. Οι Εβραίοι ήταν περίπου 300..». Γνωρίζουμε επίσης πως οι Τούρκοι έφεραν από τη Σμύρνη περίπου 100 Εβραίους για να βοηθήσουν την κοινότητα της Χίου. Προφανώς, ήταν αδύνατον οι Εβραίοι της Χίου να χειριστούν έναν τόσο μεγάλο αριθμό θυμάτων μόνοι τους. Τέλος, γνωρίζουμε πως οι Εβραίοι αγόραζαν σε χαμηλή τιμή κοσμήματα από τους απελπισμένους Έλληνες, οι οποίοι προσπαθούσαν πάνω στην απόγνωσή τους και να σώσουν τις ζωές τους από τη σφαγή.
Εντάσεις και μετά την καταστροφή
Οι εντάσεις μεταξύ των Ελλήνων και των Εβραίων δεν σταμάτησαν. Χρόνια αργότερα, κάποια περιστατικά εξαφάνισης χριστιανοπαίδων στη Σμύρνη τις ημέρες του Πάσχα του 1864, καθώς και το 1872 πυροδότησαν μία έκρηξη βίας κατά των Εβραίων της πόλης. Οι εξαφανίσεις συνδέθηκαν από τους χριστιανούς με πιθανές απαγωγές από τους Εβραίους για την τέλεση ανθρωποθυσιών. Στη Χίο μία ομάδα Ελλήνων όρμησε στην εβραϊκή συνοικία του Κάστρου και κατέστρεψε τις περιουσίες των Εβραίων. Σημειώθηκαν επιθέσεις για παρόμοιους λόγους και το 1892. Οι επιθέσεις συνεχίστηκαν μέχρι και το 1897 κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο.Με τη βοήθεια κάποιων μορφωμένων και εύπορων Χιωτών η κατάσταση άρχισε να καλυτερεύει προς το τέλος του 19ου αιώνα. Ενδεικτικά γεγονότα της εξομάλυνσης στην κοινωνία της Χίου εκείνη την εποχή αποτελούν η παρουσία ραβίνου στην κηδεία του Ιωάννη Χωρέμη το 1897 προκειμένου να τον τιμήσει, ενώ την ίδια χρονιά, ο ραβίνος Αβραάμ Φράνκο ευλόγησε τα εγκαίνια της νέας αποβάθρας.
Η εκπαίδευση των εβραιοπαίδων
Οι Εβραίοι αποκλείονταν από τη Σχολή της Χίου, όπου φοιτούσαν οι Έλληνες και από εκεί ανοιγόταν ο δρόμος για ανώτερες σπουδές στο εξωτερικό, όπως στο Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου στη Ρώμη και σε άλλα Πανεπιστήμια της Ιταλίας.Με τον σεισμό του 1881 πολλά εβραϊκά κτίρια, συμπεριλαμβανομένου του σχολείου, καταστράφηκαν, ενώ το 1888 καταστράφηκε και η συναγωγή από πυρκαγιά. Διοργανώθηκε λαχειοφόρος αγορά, ενώ η διάσημη τραπεζιτική οικογένεια Rothschild έκανε μία σπουδαία δωρεά χάρη στις προσπάθειες του Ιωάννη Χωρέμη. Η νέα συναγωγή αποπερατώθηκε το 1890 εκτός του Κάστρου στην περιοχή του Φραγκομαχαλά. Μία αναμνηστική επιγραφή τοποθετήθηκε στο νέο κτίριο.
(Σημείωση: Με παρέμβασή του, ο Δημ. Σύμβουλος, αρχιτέκτονας και φίλος κ. Γιώργος Καλλέργης, μας επισημαίνει ότι η Συναγωγή δεν ήταν στο Κάστρο αλλά δίπλα στο parking της Αγίων Αποστόλων (παιδική χαρά Αλ. Θελούδη). Η συναγωγή χρονολογείται στον 3ο μΧ αιώνα και η ανασκαφή έγινε δι’ εξόδων του γραφείου Καλλέργη).
https://www.politischios.gr/parelthon/oi-ebraioi-ste-khio-opou-einai-khiotes-ebraios-de-khorei
.jpg)
