«καὶ αἰχμαλωτίζοντες πᾶν νόημα εἰς τὴν ὑπακοὴν τοῦ Χριστοῦ»
(Β΄ Κορ. 10:5β)
«Εις το όνομα της Aγίας και Oμοουσίου και Aδιαιρέτου Τριάδος»
Η επίκληση στην Αγία Τριάδα ως εναρκτήριος τίτλος
του Ελληνικού Συντάγματος (2021)
«Ορκίζομαι στο όνομα της Αγίας και Ομοουσίας και Αδιαίρετης Τριάδας
να είμαι πιστός στην Πατρίδα και το δημοκρατικό πολίτευμα,
να υπακούω στο Σύνταγμα και στους νόμους
και να εκπληρώνω ευσυνείδητα τα καθήκοντά μου»
Ο όρκος των Βουλευτών
Άρθρο 59 του Συντάγματος1
Το Σύνταγμα είναι το σύνολο των νόμων που θέτουν τα θεμέλια της πολιτείας και συντάσσουν την μορφή του πολιτεύματος. Ο Αριστοτέλης ήταν αυτός που έθεσε με τον καλύτερο τρόπο τον όρο του Συντάγματος: «πολιτεία µέν γάρ ἐστι τάξις ταῖς πόλεσιν, ἡ περί τάς ἀρχάς, τίνα τρόπον. νενέµηνται καί τί τό κύριον τῆς πολιτείας καί τί τό τέλος ἑκάστης τῆς κοινωνίας ἐστίν» (Πολιτικά, Γ΄ 5). Το ελληνικό Σύνταγμα έχει τις απαρχές του στον Ρήγα Φεραίο, ο οποίος το 1798 τύπωσε ένα προσχέδιο συντάγματος, το οποίο απεικόνιζε τις βασικές αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και είχε πρόθεση να εφαρμοστούν στην γενικότερη περιοχή της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας. Έθετε τις βάσεις μιας ισότιμης και δημοκρατικής κοινωνίας με βάση τα Δυτικά πρότυπα που είχε ο ίδιος2.
Ο λόγος του Ρήγα ήταν σημαντικός σε τέτοιο βαθμό που επηρέασε την προεπαναστατική ελληνική σκέψη και προετοίμασε το έδαφος για την διαμόρφωση της συνταγματικής πολιτικής σκέψης τις πρώτες δεκαετίες της επαναστάσεως. Κατά την διάρκεια του 1800 με 1821 συντάχθηκαν αρκετά τοπικά συντάγματα τα οποία είχαν ως σκέψη την δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους με συνταγματική βάση και πολιτική ανεξαρτησία.
Παρόλο που η διεξαγωγή του ενόπλου αγώνα έπαιξε ίσως τον σημαντικότερο ρόλο στην απελευθέρωση των υπόδουλων, το σύνταγμα και οι πρώτες προσπάθειες διαμόρφωσης του έπαιξαν ρόλο στην οργανωμένη προσπάθεια για απελευθέρωση. Αυτά τα δύο στοιχεία, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι, όλος ο αγώνας για ελευθερία είχε βαθιά ριζωμένη την Ορθόδοξη χριστιανική πίστη, οδήγησαν στο να δημιουργηθεί μια πνευματική, πολιτική και οργανωμένη βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε η επανάσταση και το ελληνικό κράτος έπειτα3.
Με αυτόν τον τρόπο οδηγούμαστε στο πρώτο σύνταγμα της Επιδαύρου, με το οποίο εδραιώθηκε ο συνταγματισμός στην Νεότερη Ελλάδα. Το σύνταγμα της Επιδαύρου συντάχθηκε από την Α΄ Εθνοσυνέλευση και παρόλο που ήταν προσωρινό και πέρασε τις επόμενες δεκαετίες αρκετές αναθεωρήσεις και τροποποιήσεις, έθεσε τα βασικά θεμέλια του πολιτεύματος, όπως και την πρόθεση για ένα ανεξάρτητο, δημοκρατικό κράτος δικαίου.
Βέβαια παρόλη την προαίρεση που μπορεί να υπήρχε, η δυτική τάση με την οποία είχε επηρεαστεί ο γενικότερος τρόπος σκέψεις, έστρεψε το νόημα του πολιτεύματος να μιμηθεί Δυτικά πρότυπα. Αν και η ύπαρξη του Συντάγματος ήταν σημαντική δεν έπαυε, όπως αρκετά στοιχεία της περιόδου της Τουρκοκρατίας και της επαναστάσεως, να είναι επηρεασμένα από τον Δυτικό τρόπο σκέψης4.
Έτσι, από την πρώτη στιγμή ύπαρξης, το ελληνικό κρατίδιο που σχηματίστηκε αναζήτησε την πολιτική και κοινωνική του ταυτότητα στα πρότυπα της Δύσης, τα οποία και δανείστηκε. Αυτό φαίνεται καθαρά στις έριδες που ξεκίνησαν κατά την δεύτερη φάση της επαναστάσεως μετά το 1824. Όπου οι πολιτικές μερίδες του νέου κρατιδίου αρχίζουν να συγκρούονται μεταξύ τους και κατά συνέπεια οδηγούνται σε εμφύλια διαμάχη.
Οι προσωπικές φιλοδοξίες και οι συνεχείς επεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων διαστρέβλωσαν το πραγματικό νόημα της επανάστασης και δημιούργησαν μεγάλα προβλήματα, αλλά και τον κίνδυνο να χαθεί όλος ο αγώνας. Οι επιθυμίες του λαού δεν υπολογίστηκαν και το κλίμα έγινε όλο και πιο έντονο με τον ερχομό του Ιμπραίμ5. Τα δυτικά πρότυπα τα οποία ήταν επικαλυμμένα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων, ακινητοποίησαν κάθε προσπάθεια αυτοτελούς διαμόρφωσης του Συντάγματος και της ελληνικής κοινωνίας. Όλα τα παραπάνω οδήγησαν μετά την δολοφονία του Καποδίστρια στην επονομαζόμενη Βαυαροκρατία ή την περίοδο αντιβασιλείας του Όθωνα (1833-1835) και τις συνέπειες που σχετίζονται με την περίοδο αυτή.
(Συνεχίζεται)
1 Σύνταγμα της Ελλάδας (εκδ. Χατζηκωνσταντή; Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 2001).
2 Καράογλου, Ορκίζομαι (στο Σύνταγμα και τους Νόμους) (Θεσσαλονίκη: Ζωή Μπάρμπα, Χρήστος Τσαλικίδης, 2016). Σελ. 24.
3 Σύνταγμα της Ελλάδας (εκδ. Δερβιτσιώτης; Αθήνα: Σάκκουλας, 2008).
4 Σβώλος, Το Σύνταγμά της Ελλάδος : ερμηνεία, ιστορία, συγκριτικόν δίκαιον (εκδ. Βλάχος; Αθήναι: Αντ. Σάκκουλας, 1978).
5 Γιανναράς, Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα (Αθήνα: Δόμος, 1999). Σελ. 243-245.
