.jpg)
Με τον όρο «Mega-dataset» χαρακτηρίζουν οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ τη συνδυασμένη έρευνά τους σε παγκόσμιο επίπεδο για τις στάσεις του κοινού απέναντι στη διεθνή πολιτική.
Το «γιγαντιαίο-σύνολο δεδομένων» της κοινής γνώμης που καλύπτει το 97% του πλανήτη καταγράφει έναν «κόσμο διχασμένο» μεταξύ φιλελεύθερων πληθυσμών που υποστηρίζουν τις ΗΠΑ και ανελεύθερων εθνών που προτιμούν την Κίνα και τη Ρωσία (εικόνα, επάνω, από bennettinstitute.cam.ac.uk).
Δύο αντίθετα μπλοκ
Σε όλο τον κόσμο, οι στάσεις του κοινού απέναντι στη διεθνή πολιτική συγκεράζονται σε δύο αντίθετα μπλοκ: φιλελεύθερες δημοκρατίες που προτιμούν τις Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ) και πολίτες πιο αυταρχικών εθνών που υποστηρίζουν την Κίνα και τη Ρωσία – μια διαδικασία που επιταχύνθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΟ Σι Τζινπίνγκ λέει ότι ετοιμάζεται για πόλεμο - «Θα ήταν ανόητο να μην τον πιστέψουμε»
Αυτό είναι το συμπέρασμα ερευνητών του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, οι οποίοι «εναρμόνισαν» δεδομένα από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε 137 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 75 χωρών από τότε που η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, και διαπίστωσαν ένα χάσμα – το οποίο αυξάνεται εδώ και μια δεκαετία – που πλέον πολώνει τον παγκόσμιο πληθυσμό.
Ζώνη ανελεύθερων κοινωνιών
Λένε ότι ο πόλεμος της Ρωσίας οδήγησε τους ανθρώπους στη Δύση να αισθάνονται ολοένα μεγαλύτερη πίστη τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο ΝΑΤΟ και οδήγησε τις πλουσιότερες δημοκρατίες στη Λατινική Αμερική και την Ανατολική Ευρώπη προς μια φιλοαμερικανική στάση.
Ωστόσο, η έκθεση προσδιορίζει επίσης μια ζώνη ανελεύθερων και αντιδημοκρατικών κοινωνιών, που εκτείνεται από την Ανατολική Ασία έως τη Μέση Ανατολή και προς τη Δυτική Αφρική, η οποία χαρακτηρίζεται από την ακριβώς αντίθετη τάση: πληθυσμούς που έχουν σταθερά αυξήσει την υποστήριξη προς την Κίνα, τη Ρωσία ή και τα δύο, κατά τα πρόσφατα χρόνια.
Μεταξύ των 1,2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που κατοικούν στις φιλελεύθερες δημοκρατίες του κόσμου, τα τρία τέταρτα (75%) έχουν τώρα αρνητική άποψη για την Κίνα και το 87% αρνητική άποψη για τη Ρωσία, σύμφωνα με την έκθεση που δημοσιεύτηκε από το Κέντρο για το Μέλλον της Δημοκρατίας (CFD), του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, η οποία μας δίνει ενημερωμένες πληροφορίες για τις τρέχουσες απόψεις του 83% των ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη.
Ρωσικός βομβαρδισμός στη Μαριούπολη της Ουκρανίας (φωτογραφία AP/Evgeniy Maloletka)
Ωστόσο, μεταξύ των 6,3 δισεκατομμυρίων που ζουν στις υπόλοιπες 136 χώρες του κόσμου, συμβαίνει το αντίθετο – με το 70% των ανθρώπων να διάκεινται θετικά προς την Κίνα και το 66% προς τη Ρωσία.
Η ανάλυση περιλαμβάνει σημαντικά δεδομένα της κοινής γνώμης από τις αναδυόμενες οικονομίες και τον Παγκόσμιο Νότο, και υποδεικνύει ότι αυτό το χάσμα δεν είναι μόνο οικονομικό ή στρατηγικό, αλλά βασίζεται σε προσωπική και πολιτική ιδεολογία.
«Ο κόσμος έχει χωριστεί σε φιλελεύθερες και ανελεύθερες σφαίρες», είπε ο συν-συγγραφέας της έκθεσης Δρ Xavier Romero-Vidal, από το Ινστιτούτο Bennett του Κέμπριτζ για τη Δημόσια Πολιτική. «Το σημερινό παγκόσμιο χάσμα δεν εξαρτάται τόσο από τους ιστορικούς δεσμούς μεταξύ των εθνών. Οι ισχυρότεροι δείκτες που βρήκαμε για το πώς οι κοινωνίες σε όλο τον κόσμο ευθυγραμμίζονται γεωπολιτικά είναι οι θεμελιώδεις αξίες τους, όπως η ελευθερία της έκφρασης».
«Θαλάσσια συμμαχία» vs «Ευρασιατικού Μπλοκ»
Στη μία πλευρά του νέου χάσματος βρίσκεται αυτό που οι ερευνητές αποκαλούν «θαλάσσια συμμαχία», με αρχές που βασίζονται στις ελεύθερες ροές εμπορίου και ιδεών και στην προστασία των ατομικών δικαιωμάτων.
Αυτές οι χώρες περιλαμβάνουν μεγάλο μέρος της Ευρώπης και πιο σταθερά τμήματα της Αμερικής και της Αυστραλασίας. Ο οδηγός τους εξακολουθεί να είναι κυρίως οι ΗΠΑ, παρά την αναταραχή της προεδρίας Τραμπ.
Το αντίπαλο σύμπλεγμα επικεντρώνεται σε ένα «Ευρασιατικό Μπλοκ» που εδράζεται στην Κίνα και τη Ρωσία, με συνδέσεις σε όλη την έκταση της ασιατικής ηπείρου προς την Κεντρική Ασία, το Ιράν και την Αραβική Μέση Ανατολή, καθώς και μεγάλα τμήματα της Αφρικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας.
Απόρριψη του «δυτικού νεωτερισμού»
Οι ερευνητές λένε ότι ορισμένες συγκρίσεις με την εποχή του Ψυχρού Πολέμου εξακολουθούν να ισχύουν καθώς αυτή η τελευταία ομάδα είναι ευρέως συσπειρωμένη γύρω από την απόρριψη του «δυτικού νεωτερισμού» και των φιλελεύθερων αξιών.
«Οι δημοκρατίες υψηλού εισοδήματος γίνονται σταθερά πιο κοσμικές και δεκτικές στα δικαιώματα των μειονοτήτων, αλλά όχι ο υπόλοιπος κόσμος», δήλωσε ο συν-συγγραφέας της έκθεσης Dr Roberto Foa, συνδιευθυντής του CFD στο Ινστιτούτο Bennett του Cambridge.
Υπό δεκαετή διαμόρφωση
«Απολυταρχικοί ηγέτες όπως ο Πούτιν έχουν εκμεταλλευτεί την ευκαιρία να παρουσιαστούν ως υπερασπιστές αυτού που αποκαλούν «παραδοσιακές» αξίες ενάντια σε μια, θεωρούμενη ως, απειλή του δυτικού φιλελευθερισμού», προσθέτει.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει σχηματοποιήσει αυτό το χάσμα, αλλά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι βρίσκεται υπό διαμόρφωση εδώ και μια δεκαετία, καθώς η παγκόσμια κοινή γνώμη για τη γεωπολιτική ήταν πολύ πιο ανάμικτη και απροσδιόριστη πριν δέκα χρόνια.
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η αυτοπεποίθηση της Κίνας και οι διακρατικές επενδύσεις σε υποδομές βοήθησαν ν’ αλλάξει αυτός ο συσχετισμός, όπως και η στρατηγική εστίαση της Κίνας και της Ρωσίας στην Αφρική.
«Ο πόλεμος της Ρωσίας προκάλεσε την ενίσχυση αυτού του παγκόσμιου διχασμού, αφού τώρα χαράσσονται κυριολεκτικά γραμμές μάχης που αντικατοπτρίζουν τις δύο πλευρές των προοδευτικών ελευθεριών και του αυταρχισμού», είπε ο Foa.
Συνάντηση των ηγετών του G7 (φωτογραφία αρχείου από AP)
«Αν κοιτάξουμε πώς αισθάνονται διαφορετικοί πληθυσμοί σε όλο τον κόσμο απέναντι στη Ρωσία, βρίσκουμε μια σχεδόν πανομοιότυπη αντανάκλαση του πώς οι κυβερνήσεις τους αντιμετώπισαν τη χώρα διπλωματικά» πρόσθεσε.
Κίνα, Ρωσία και ΗΠΑ – δεδομένα παγκόσμιας στάσης
Η έκθεση διαπιστώνει ότι η Ρωσία έχει χάσει την «περιθωριακή» υποστήριξή της μεταξύ των εξτρεμιστών στη Δύση εδώ και μια δεκαετία. Το ποσοστό των δυτικών πολιτών με θετική άποψη για τη Ρωσία είχε ήδη μειωθεί από τους δύο στους πέντε (39%), σε λιγότερο από το ένα τέταρτο (23%) μέχρι τις παραμονές της εισβολής του 2022 στην Ουκρανία και τώρα είναι μόλις ένας στους οκτώ ( 12%).
Στο μεταξύ, η θετική γνώμη των πολιτών προς τη Ρωσία έχει πέσει κατακόρυφα σε άλλοτε συμπαθούσες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ελλάδα (69% σε 30%), η Ουγγαρία (45% έως 25%) ή η Ιταλία (38% σε 14%).
Ωστόσο, στις περιοχές των αναπτυσσόμενων χωρών, η Ρωσία εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ευνοϊκά. Αυτό περιλαμβάνει το 75% των ερωτηθέντων στη Νότια Ασία, το 68% στη γαλλόφωνη Αφρική και το 62% στη Νοτιοανατολική Ασία.
Στην πραγματικότητα, παρά την εισβολή του 2022, η κοινή γνώμη για τη Ρωσία παραμένει θετική στο Πακιστάν, τη Σαουδική Αραβία, τη Μαλαισία, την Ινδία και το Βιετνάμ.
Η εξαίρεση της Λατινικής Αμερικής
Με παρόμοιο τρόπο, η στάση απέναντι στην Κίνα διαχωρίζει τώρα τη Δύση από τις υπόλοιπες περιοχές του πλανήτη. Μόλις πριν πέντε χρόνια, δύο στους πέντε (42%) δυτικούς πολίτες είχαν θετική άποψη για την Κίνα, ποσοστό που έχει σχεδόν μειωθεί στο μισό (23%).
Ωστόσο, μετά από μια πτώση που σχετίζεται με την Covid, η δημοτικότητα της Κίνας στον αναπτυσσόμενο κόσμο έχει ανακάμψει, ειδικά μεταξύ των 4,6 δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε 147 χώρες που συμμετέχουν στην κολοσσιαία «Πρωτοβουλία Belt and Road» – μεταξύ των οποίων σχεδόν τα δύο τρίτα έχουν θετική άποψη για την Κίνα, σε σύγκριση με μόλις το ένα τέταρτο (27%) στις μη συμμετέχουσες στην πρωτοβουλία χώρες.
Η μόνη σημαντική εξαίρεση φαίνεται να είναι η Λατινική Αμερική, όπου – σ’ αντίθεση με άλλες περιφέρειες αναπτυσσόμενων χωρών – οι ερωτηθέντες προτιμούν τώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες έναντι της Κίνας με προβάδισμα ρεκόρ 24%.
Δυσαρέσκεια για τη δημοκρατία
Μεγάλο μέρος του νέου «τεκτονικού ρήγματος» έχει τις ρίζες του στη στάση απέναντι στη δημοκρατία. «Οι δημοκρατικές κοινωνίες είναι πολύ πιο αρνητικές απέναντι στη Ρωσία και την Κίνα, ενώ το αντίστροφο ισχύει για τις πιο αυταρχικές κοινωνίες. Αυτή η σύνδεση δεν υπήρχε πριν μια δεκαετία, αλλά είναι αρκετά σαφής σήμερα», δήλωσε ο Romero-Vidal.
Ωστόσο, ορισμένες εκλογικές δημοκρατίες διάκεινται πολύ θετικά για τη Ρωσία και την Κίνα. Πρόκειται για έθνη που παλεύουν με τη διαφθορά και τη δημοκρατική νομιμότητα, όπως η Ινδονησία, η Ινδία και η Νιγηρία.
Στην πραγματικότητα, η απογοήτευση με τη δημοκρατία αποτελεί άποψη της πλειοψηφίας στο 69% των χωρών στις οποίες οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται ευνοϊκά για τη Ρωσία. Επιπλέον, απ’ όλα τα έθνη όπου η απογοήτευση με τη δημοκρατία αποτελεί άποψη της πλειοψηφίας, τα τρία τέταρτα (73%) έχουν επίσης πολίτες που διάκεινται θετικά απέναντι στην Κίνα.
«Μοντέλο αυταρχικού εκσυγχρονισμού»
«Οι θεωρούμενες ως δημοκρατικές ανεπάρκειες συνδέονται με μεγαλύτερη δεκτικότητα του κοινού προς τη Ρωσία και την Κίνα. Η δημοκρατία και η ελεύθερη έκφραση είναι δύσκολες, όπως έχουν δείξει ακόμη και οι πιο εδραιωμένες δημοκρατίες τα τελευταία χρόνια», πρόσθεσε ο Foa.
«Η Κίνα προσφέρει ένα μοντέλο αυταρχικού εκσυγχρονισμού στο οποίο οι προσωπικές ελευθερίες εγκαταλείπονται στην προοπτική της οικονομικής ανάπτυξης και του εθνικού κύρους. Η σχετική ελκυστικότητα της Κίνας έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών μπορεί να μην είναι απλώς ζήτημα επιλογής της Αμερικής ως συμμάχου, αλλά ως πολιτικού μοντέλου», επισημαίνει.
Εκπληξη και οργή στη Δύση
Τα ευρήματα της μελέτης, αν και δεν είναι απαλλαγμένα από το περιθώριο σφάλματος, είναι αρκετά ισχυρά για να ληφθούν σοβαρά υπόψη, επισημαίνει από την πλευρά του ο Krishen Mehta, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Αμερικανικής Επιτροπής για τη Συμφωνία ΗΠΑ-Ρωσίας (ACURA) και Ανώτερο Μέλος της Παγκόσμιας Δικαιοσύνης στο Πανεπιστήμιο Yale.
Ο Krishen Mehta χρησιμοποιεί ιστορικο-κοινωνικά και οικονομικά εργαλεία για να ερμηνεύσει τα ευρήματα της παγκόσμιας έρευνας του Κέμπριτζ και καταλήγει σε διαφορετικά συμπεράσματα σε σχέση με τα αίτια που οδήγησαν τον πλανήτη σε αυτήν τη διαίρεση.
Εικόνα από countercurrents.org
Συναισθήματα αυτού του είδους έχουν προκαλέσει έκπληξη, ακόμη και οργή στη Δύση, λέει, αναφερόμενος στα αποτελέσματα της έρευνας. Είναι δύσκολο γι’ αυτούς να πιστέψουν ότι τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού δεν συντάσσονται με τη Δύση. Ποιοι είναι μερικοί από τους λόγους ή τις αιτίες για αυτό; Πιστεύω ότι υπάρχουν πέντε λόγοι όπως εξηγούνται σε αυτό το σύντομο δοκίμιο.
Δεν τους κατανοεί
1. Ο Παγκόσμιος Νότος δεν πιστεύει ότι η Δύση κατανοεί ή συμπάσχει με τα προβλήματά τους.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Ινδίας, S. Jaishankar, το συνόψισε συνοπτικά σε μια πρόσφατη συνέντευξη: «Η Ευρώπη πρέπει να ξεφύγει από τη νοοτροπία ότι τα προβλήματα της Ευρώπης είναι προβλήματα του κόσμου, αλλά τα προβλήματα του κόσμου δεν είναι προβλήματα της Ευρώπης».
Αναφέρεται στις πολλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αναπτυσσόμενες χώρες είτε σχετίζονται με τον απόηχο της πανδημίας, το υψηλό κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, την κλιματική κρίση που καταστρέφει τις ζωές τους, τον πόνο της φτώχειας, τις ελλείψεις τροφίμων, τις ξηρασίες και τις υψηλές τιμές στην ενέργεια.
Η Δύση μόλις και μετά βίας έχει προσποιηθεί στον Παγκόσμιο Νότο για πολλά από αυτά τα προβλήματα. Ωστόσο, η Δύση επιμένει να συμμετάσχει ο Παγκόσμιος Νότος στην επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία.
Η πανδημία της Covid είναι ένα τέλειο παράδειγμα – παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις του Παγκόσμιου Νότου να μοιραστεί την πνευματική ιδιοκτησία στα εμβόλια, με στόχο τη διάσωση ζωών, κανένα δυτικό έθνος δεν ήταν διατεθειμένο να το κάνει. Η Αφρική παραμένει μέχρι σήμερα η πιο μη εμβολιασμένη ήπειρος στον κόσμο. Η Αφρική είχε την ικανότητα να κάνει τα εμβόλια, αλλά χωρίς την πνευματική ιδιοκτησία δεν θα μπορούσε να το πράξει.
Δικά σας προβλήματα
Βοήθεια όμως ήρθε από τη Ρωσία, την Κίνα και την Ινδία. Η Αλγερία ξεκίνησε ένα πρόγραμμα εμβολιασμού τον Ιανουάριο του 2021, αφού έλαβε την πρώτη της παρτίδα των ρωσικών εμβολίων Sputnik V. Η Αίγυπτος ξεκίνησε τους εμβολιασμούς αφού έλαβε το εμβόλιο Sinopharm της Κίνας την ίδια περίπου περίοδο.
Η Νότια Αφρική προμηθεύτηκε ένα εκατομμύριο δόσεις AstraZeneca από το Ινστιτούτο Ορών της Ινδίας. Στην Αργεντινή, το Sputnik έγινε η ραχοκοκαλιά του προγράμματος εμβολιασμού τους. Ολα αυτά συνέβαιναν ενώ η Δύση χρησιμοποιούσε τους οικονομικούς της πόρους για να αγοράσει εκατομμύρια δόσεις εκ των προτέρων και συχνά τις κατέστρεφε όταν έληγαν.
Το μήνυμα προς τον Παγκόσμιο Νότο ήταν σαφές – τα προβλήματά σας είναι δικά σας προβλήματα, δεν είναι δικά μας προβλήματα.
Η αποικιοκρατία
2. Η ιστορία έχει σημασία: Ποιος στάθηκε πού κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας και μετά την ανεξαρτησία;
Πολλές χώρες στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ασία βλέπουν τον πόλεμο στην Ουκρανία με διαφορετικό πρίσμα από τη Δύση. Πολλοί από αυτούς βλέπουν τις πρώην αποικιακές τους δυνάμεις να ανασυντάσσονται ως μέλη της δυτικής συμμαχίας. Οι χώρες που έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία είναι είτε μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ΝΑΤΟ είτε οι στενότεροι σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού.
Ουρά για μια δόση φαγητού στην Πρετόρια της Νότιας Αφρικής (φωτογραφία Reuters/Siphiwe Sibeko)
Αντίθετα, πολλές χώρες στην Ασία και σχεδόν όλες οι χώρες της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής προσπάθησαν να διατηρήσουν καλές σχέσεις τόσο με τη Ρωσία όσο και με τη Δύση και να αποφύγουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Θα μπορούσε να οφείλεται στο ότι θυμούνται την ιστορία τους στο τέλος των αποικιακών πολιτικών της Δύσης, ένα τραύμα με το οποίο εξακολουθούν να ζουν, αλλά το οποίο η Δύση έχει ως επί το πλείστον ξεχάσει.
Ο Νέλσον Μαντέλα έλεγε συχνά ότι ήταν η υποστήριξη της Σοβιετικής Ενωσης, τόσο ηθική όσο και υλική, που ενέπνευσε τους Νοτιοαφρικανούς να ανατρέψουν το καθεστώς του Απαρτχάιντ. Εξαιτίας αυτού, η Ρωσία εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται με ευνοϊκό τρόπο από πολλές αφρικανικές χώρες. Και από τη στιγμή που ήρθε η ανεξαρτησία για αυτές τις χώρες, ήταν η Σοβιετική Ενωση που τις στήριξε, παρόλο που η ίδια είχε περιορισμένους πόρους.
«Συγχωρήσαμε αυτούς που μας αποίκησαν»
Το φράγμα του Ασουάν στην Αίγυπτο, το οποίο χρειάστηκε 11 χρόνια για να κατασκευαστεί, από το 1960 έως το 1971, σχεδιάστηκε από το Ινστιτούτο Hydro Project που εδρεύει στη Μόσχα και χρηματοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη Σοβιετική Ενωση. Το εργοστάσιο χάλυβα Bhilai στην Ινδία, ένα από τα πρώτα μεγάλα έργα υποδομής σε μια πρόσφατα ανεξάρτητη Ινδία, κατασκευάστηκε από την ΕΣΣΔ το 1959.
Αλλες χώρες επωφελήθηκαν επίσης από την υποστήριξη που παρείχε η πρώην Σοβιετική Ενωση, πολιτική και οικονομική, συμπεριλαμβανομένης της Γκάνας , του Μάλι, του Σουδάν, της Αγκόλας, του Μπενίν, της Αιθιοπίας, της Ουγκάντας και της Μοζαμβίκης.
Στις 18 Φεβρουαρίου 2023, στη Σύνοδο Κορυφής της Αφρικανικής Ενωσης στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας, ο υπουργός Εξωτερικών της Ουγκάντα, Τζέτζε Οντόνγκο, είπε: «Αποικιστήκαμε και συγχωρήσαμε αυτούς που μας αποίκησαν. Τώρα οι αποικιστές μας ζητούν να είμαστε εχθροί της Ρωσίας, που ποτέ δεν μας αποίκησε. Είναι δίκαιο αυτό; Οχι, για εμάς. Οι εχθροί τους είναι εχθροί τους. Οι φίλοι μας είναι φίλοι μας».
Δικαίως ή αδίκως, η σημερινή Ρωσία θεωρείται από πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου ως ιδεολογικός διάδοχος της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Αυτές οι χώρες έχουν μακρά μνήμη που τις κάνει να βλέπουν τη Ρωσία με κάπως διαφορετικό πρίσμα. Δεδομένης της ιστορίας, μπορούμε να τους κατηγορήσουμε;
Το μέλλον της Ευρώπης και όχι του κόσμου
3. Για τον Παγκόσμιο Νότο ο πόλεμος στην Ουκρανία αφορά το μέλλον της Ευρώπης παρά το μέλλον ολόκληρου του κόσμου.
Η ιστορία του Ψυχρού Πολέμου έχει διδάξει στις αναπτυσσόμενες χώρες ότι η εμπλοκή σε συγκρούσεις μεγάλων δυνάμεων παράγει ελάχιστα οφέλη για αυτές, αλλά εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους. Και βλέπουν τον πόλεμο αντιπροσώπων της Ουκρανίας ως έναν πόλεμο που αφορά περισσότερο το μέλλον της ευρωπαϊκής ασφάλειας παρά το μέλλον ολόκληρου του κόσμου.
Επιπλέον, ο πόλεμος θεωρείται από τον Παγκόσμιο Νότο ως ακριβή απόσπαση της προσοχής από τα πιο πιεστικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν. Αυτά περιλαμβάνουν τις υψηλότερες τιμές καυσίμων και τροφίμων, το υψηλότερο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους και υψηλότερο πληθωρισμό, τα οποία έχουν επιδεινωθεί περισσότερο λόγω των δυτικών κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία.
Σε ακραία φτώχεια
Μια πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε από το Nature Energy αναφέρει ότι έως και 140 εκατομμύρια άνθρωποι θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε ακραία φτώχεια λόγω των υψηλότερων τιμών της ενέργειας που σημειώθηκαν τον περασμένο χρόνο.
Η άνοδος των τιμών της ενέργειας όχι μόνο επηρεάζει άμεσα τους λογαριασμούς ενέργειας, αλλά οδηγεί επίσης σε ανοδικές πιέσεις τιμών σε όλες τις αλυσίδες εφοδιασμού και τα καταναλωτικά είδη, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων και άλλων αναγκών. Αυτό πλήττει τις αναπτυσσόμενες χώρες ακόμη περισσότερο από ό,τι βλάπτει τη Δύση.
Συνάντηση των ηγετών των BRICS (φωτογραφία αρχείου από Zhang Duo/Xinhua via AP)
Η Δύση μπορεί να διατηρήσει τον πόλεμο «όσο χρειαστεί», αφού έχει τους οικονομικούς πόρους και τις κεφαλαιαγορές για να το κάνει. Ομως ο Παγκόσμιος Νότος δεν έχει την ίδια πολυτέλεια. Ενας πόλεμος για το μέλλον της ευρωπαϊκής ασφάλειας έχει τη δυνατότητα να καταστρέψει την ασφάλεια ολόκληρου του κόσμου.
Ο Παγκόσμιος Νότος ανησυχεί επίσης ότι η Δύση δεν επιδιώκει διαπραγματεύσεις που θα μπορούσαν να φέρουν τον πόλεμο σε πρόωρο τέλος. Υπήρξαν χαμένες ευκαιρίες τον Δεκέμβριο του 2021, όταν η Ρωσία πρότεινε αναθεωρημένες συνθήκες ασφάλειας για την Ευρώπη που θα μπορούσαν να είχαν αποτρέψει τον πόλεμο και οι οποίες απορρίφθηκαν από τη Δύση.
Οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις του Απριλίου 2022 στην Κωνσταντινούπολη απορρίφθηκαν επίσης από τη Δύση εν μέρει για να «αδυνατίσουν» τη Ρωσία. Και τώρα ολόκληρος ο κόσμος πληρώνει το τίμημα για μια εισβολή που τα δυτικά μέσα ενημέρωσης θέλουν ν’ αποκαλούν «απρόκλητη» και η οποία θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.
Αλλες επιλογές
4. Η παγκόσμια οικονομία δεν είναι πλέον αμερικανική ή δυτική και ο Παγκόσμιος Νότος έχει άλλες επιλογές.
Αρκετές χώρες στον Παγκόσμιο Νότο βλέπουν όλο και περισσότερο το μέλλον τους να συνδέεται με χώρες που δεν βρίσκονται πλέον στη δυτική σφαίρα επιρροής. Είτε αυτή είναι η αντίληψή τους για το πώς η ισορροπία ισχύος απομακρύνεται από τη Δύση, είτε ευσεβείς πόθοι ως μέρος της αποικιακής τους κληρονομιάς, ας δούμε μερικές μετρήσεις που μπορεί να είναι σχετικές.
Το μερίδιο των ΗΠΑ στην παγκόσμια παραγωγή μειώθηκε από 21 τοις εκατό το 1991 σε 15 τοις εκατό το 2021, ενώ το μερίδιο της Κίνας αυξήθηκε από 4 τοις εκατό σε 19 τοις εκατό κατά την ίδια περίοδο. Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου και το ΑΕΠ της σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης υπερβαίνει ήδη αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών.
Οι BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Κίνα, Ινδία και Νότια Αφρική) είχαν το 2021 συνδυασμένο ΑΕΠ 42 τρισεκατομμυρίων δολαρίων έναντι 41 τρισεκατομμυρίων δολαρίων στο G7. Ο πληθυσμός τους των 3,2 δισεκατομμυρίων είναι περισσότερο από 4,5 φορές ο συνολικός πληθυσμός των χωρών της G7, στα 700 εκατομμύρια.
Πιο κοντά από ποτέ Ρωσία και Κίνα
Οι BRICS δεν επιβάλλουν κυρώσεις στη Ρωσία ούτε προμηθεύουν όπλα στην αντίπαλη πλευρά. Ενώ η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής ενέργειας και σιτηρών τροφίμων για τον Παγκόσμιο Νότο, η Κίνα παραμένει ο μεγαλύτερος προμηθευτής χρηματοδότησης και έργων υποδομής μέσω της Πρωτοβουλίας Belt and Road.
Και τώρα η Ρωσία και η Κίνα είναι πιο κοντά από ποτέ λόγω του πολέμου. Τι σημαίνουν όλα αυτά για τις αναπτυσσόμενες χώρες;
Σημαίνει ότι όσον αφορά τη χρηματοδότηση, τα τρόφιμα, την ενέργεια και τις υποδομές, ο Παγκόσμιος Νότος πρέπει να βασίζεται περισσότερο στην Κίνα και τη Ρωσία απ’ ό,τι στη Δύση. Ο Παγκόσμιος Νότος βλέπει επίσης τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης να επεκτείνεται, περισσότερες χώρες να επιθυμούν να ενταχθούν στις BRICS και πολλές χώρες πλέον να διαπραγματεύονται σε νομίσματα που τις απομακρύνουν από το δολάριο, το ευρώ ή τη Δύση.
Βλέπουν επίσης μια αποβιομηχάνιση να λαμβάνει χώρα σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης λόγω του υψηλότερου ενεργειακού κόστους, μαζί με τον υψηλότερο πληθωρισμό. Αυτό κάνει αρκετά προφανή μια οικονομική ευπάθεια στη Δύση που δεν ήταν τόσο εμφανής πριν τον πόλεμο.
Καθώς οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν την υποχρέωση να βάζουν πρώτα τα συμφέροντα των πολιτών τους, είναι περίεργο που βλέπουν το μέλλον τους να συνδέεται περισσότερο με χώρες που δεν ηγούνται της Δύσης ή δεν κυριαρχούνται από την Αμερική;
«Διεθνής τάξη βασισμένη σε κανόνες»
5. Η «διεθνής τάξη βασισμένη σε κανόνες» στερείται αξιοπιστίας και βρίσκεται σε παρακμή.
Πούτιν – Σι Τζινπίνγκ (φωτογραφία αρχείου από AP/Dmitri Lovetsky)
Η «διεθνής τάξη βασισμένη σε κανόνες» είναι μια έννοια που θεωρείται από πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου ως έννοια που έχει συλληφθεί από τη Δύση και έχει επιβληθεί μονομερώς σε άλλες χώρες. Λίγες, αν και καθόλου, μη δυτικές χώρες υπέγραψαν ποτέ αυτή την εντολή.
Ο Νότος δεν είναι αντίθετος σε μια τάξη βασισμένη σε κανόνες, αλλά μάλλον στο σημερινό περιεχόμενο αυτών των κανόνων όπως έχει συλληφθεί από τη Δύση. Αλλά πρέπει επίσης να αναρωτηθεί κανείς, ισχύει η διεθνής τάξη που βασίζεται σε κανόνες ακόμη και στη Δύση;
Για δεκαετίες τώρα, για πολλούς στον Παγκόσμιο Νότο, η Δύση φαίνεται ν’ ακολουθεί τον τρόπο της με τον κόσμο χωρίς να ενδιαφέρεται για τις απόψεις κανενός άλλου. Αρκετές χώρες δέχθηκαν εισβολή κατά βούληση, κυρίως χωρίς την άδεια του Συμβουλίου Ασφαλείας. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται η πρώην Γιουγκοσλαβία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, η Λιβύη και η Συρία.
Προτιμά τον πολυπολικό κόσμο
Κάτω από ποιους «κανόνες» δέχθηκαν επίθεση ή καταστράφηκαν αυτές οι χώρες και προκλήθηκαν ή δεν προκλήθηκαν αυτοί οι πόλεμοι; Ο Τζούλιαν Ασάνζ μαραζώνει στη φυλακή και ο Εντ Σνόουντεν είναι εξόριστος, επειδή είχαν το θάρρος (ή ίσως το θράσος) ν’ αποκαλύψουν τις αλήθειες πίσω από αυτές τις ενέργειες.
Οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν σε περισσότερες από 40 χώρες από τη Δύση επιβάλλουν σημαντικές κακουχίες και βάσανα. Σύμφωνα με ποιο διεθνές δίκαιο ή «τάξη βασισμένη σε κανόνες» η Δύση χρησιμοποίησε την οικονομική της δύναμη για να επιβάλει αυτές τις κυρώσεις;
Γιατί τα περιουσιακά στοιχεία του Αφγανιστάν εξακολουθούν να είναι παγωμένα στις δυτικές τράπεζες ενώ η χώρα αντιμετωπίζει τον υποσιτισμό και την πείνα;
Γιατί ο χρυσός της Βενεζουέλας παραμένει όμηρος στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ ο λαός της Βενεζουέλας ζει στα όρια της επιβίωσης; Κι’ αν η αποκάλυψη του δημοσιογράφου Sy Hersh είναι αληθινή, κάτω από ποια «τάξη βασισμένη σε κανόνες» κατέστρεψε η Δύση τους αγωγούς Nord Stream;
Φαίνεται ότι υπάρχει μια αλλαγή παραδείγματος που λαμβάνει χώρα μακριά από τον κόσμο που κυριαρχείται από τη Δύση προς έναν πιο πολυπολικό κόσμο. Και ο πόλεμος στην Ουκρανία έκανε πιο εμφανείς αυτές τις διαφορές ή τα χάσματα που αποτελούν μέρος αυτής της αλλαγής παραδείγματος.
«Για μια στρατηγική ειρήνης»
Εν μέρει λόγω της δικής του ιστορίας και εν μέρει λόγω της οικονομικής πραγματικότητας που αναδύεται, ο Παγκόσμιος Νότος βλέπει έναν πολυπολικό κόσμο ως προτιμώμενο αποτέλεσμα στο οποίο οι φωνές του είναι πιο πιθανό ν’ ακουστούν.
Ο πρόεδρος Κένεντι ολοκλήρωσε την ομιλία του στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο το 1963 με τα ακόλουθα λόγια: «Πρέπει να βάλουμε το λιθαράκι μας για να οικοδομήσουμε έναν κόσμο ειρήνης όπου οι αδύναμοι είναι ασφαλείς και οι δυνατοί είναι δίκαιοι.
Δεν είμαστε αβοήθητοι μπροστά σε αυτό το έργο ή απαισιόδοξοι για την επιτυχία του. Με αυτοπεποίθηση και χωρίς φόβο, πρέπει να εργαστούμε για μια στρατηγική ειρήνης».
Αυτή η στρατηγική ειρήνης ήταν η πρόκληση που είχαμε μπροστά μας το 1963 και παραμένει πρόκληση για εμάς σήμερα. Και οι φωνές για την ειρήνη, συμπεριλαμβανομένων εκείνων του Παγκόσμιου Νότου, πρέπει να ακουστούν.
