Ο Αρχιμανδρίτης Μεθόδιος Μάρκοβιτς, καθηγούμενος ενός από τα αρχαιότερα αγιορείτικα μοναστήρια, της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου, μίλησε στην πύλη «Μοναστηριακός αγγελιαφόρος» (Ρωσ: «Монастырский вестник») για την διαδοχή της ζωντανής αγιορείτικης παράδοσης, για τον αγαθό συναγωνισμό των αγιορείτικων μονών, για τους καταστατικούς κανόνες της ζωής του Χιλανδαρίου και για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του σερβικού μοναχισμού.
Ο Αρχιμανδρίτης Μεθόδιος ΜάρκοβιτςΠατέρα Μεθόδιε, είστε τώρα ο πιο νεαρός καθηγούμενος στο Άγιο Όρος. Ποια ήταν η πορεία σας στο Άγιο Όρος που σας οδήγησε σε αυτό το υπεύθυνο διακόνημα;Στο Άγιο Όρος ήρθα το 1994, όταν ήμουν 24 χρονών. Εργαζόμουν σε διάφορα διακονήματα και το 1995 έγινε η κουρά μου σε ρασοφόρο. Την επόμενη χρονιά εκάρην μικρόσχημος και το 2005 μεγαλόσχημος. Με έκειρε ο Αρχιμανδρίτης Μωυσής Ζάρκοβιτς, που ήταν ο προηγούμενος καθηγούμενος του Χιλανδαρίου. Το 2010, αυτός κοιμήθηκε εν Κυρίω. Αυτό έγινε στη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Μετά τον εορτασμό του Πάσχα, η αδελφότητα συγκεντρώθηκε για τις εκλογές, οι οποίες διεξήχθησαν σε δύο στάδια. Όταν ανέλαβα την ηγουμενική ράβδο, είπα: «Όταν η αδελφότητα του μοναστηριού δε βρίσκει μεταξύ τους έναν ενάρετο μοναχό, εκλέγουν κάποιον από τους ασθενείς μοναχούς, επειδή ένας τέτοιος μοναχός θα συνειδητοποιεί καλύτερα τις ασθενείς πλευρές του και θα βαστάζει τα βάρη των άλλων».
Ποια διακονήματα είχατε ώσπου η αδελφότητα να σας εμπιστευτεί το πιο δύσκολο, τη διοίκηση της Μονής;
Οποιοδήποτε διακόνημα έχει τις δυσκολίες του. Για μένα, για παράδειγμα, πολύ δύσκολο φαινόταν το διακόνημα του εκκλησιαστικού (νεωκόρου). Μετά φρόντιζα τα μελίσσια. Ύστερα με ευλόγησαν να υπηρετώ στο γραφείο. Έγινα επίτροπος, δηλαδή βοηθός καθηγούμενου. Συνήθως ,σε αυτό το διακόνημα βάζουν έμπειρο μοναχό, ο οποίος για πολλά χρόνια ασκήτευε σε νηστεία και προσευχή. Ο ίδιος, όμως, μόλις που συμπλήρωνα λίγα χρόνια στο μοναστήρι. Αλλά η Πρόνοια του Θεού τα κανονίζει όλα, όπως θέλει Αυτός και όχι εμείς. Στο Άγιο Όρος τα πράγματα συμβαίνουν λίγο διαφορετικά.
Σε τι διαφέρει η μοναχική ζωή στο Άγιο Όρος;
Αφού είναι Μοναστική Πολιτεία! Από δω, για παράδειγμα, προέρχεται μια εξαιρετική ιδιαιτερότητα του Αγίου Όρους: με τον καιρό διάφορα μοναστήρια γίνονται υπόδειγμα για όλες τις άλλες μονές. Εμείς στο Άγιο Όρος δε φοβόμαστε να μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλον. Αν οι γείτονες καταφέρνουν κάτι, τότε αντιγράφουμε την εμπειρία τους. Έτσι, λ.χ. μετά από 40 χρόνια γίνεται υπόδειγμα ένα άλλο μοναστήρι, ένα μοναστήρι από αυτά που προσπαθούσαν να φτάσουν τα άλλα μοναστήρια, τα οποία προχωρούσαν πιο μπροστά. Αυτή η συναγωνιστικότητα, με την καλή έννοια, είναι κάτι το γνώριμο στο Άγιο Όρος.
Θυμάστε, και ο Όσιος Σεραφείμ του Σαρώφ δίδασκε ένα ανάλογο, με την καλή έννοια, «κυνήγι του κέρδους»: να εμπορευόμαστε πνευματικά τις αρετές που μας φέρνουν περισσότερο κέρδος της χάριτος. Έλεγε: «Αν π.χ. σας δίνει περισσότερη χάρη η προσευχή και η αγρυπνία, αγρυπνείτε και προσεύχεστε. Αν σας δίνει περισσότερη η νηστεία, νηστεύετε. Αν σας δίνει η ελεημοσύνη, δώστε ελεημοσύνη. Παρόμοια σκεφθείτε και για κάθε άλλη αρετή που γίνεται για τον Χριστό».
Είχα αξιωθεί να επικοινωνώ με τον γέροντα Ιωσήφ το Βατοπαιδινό. Μας διηγούταν για τη ζωή του με το γέροντα Ιωσήφ τον Ησυχαστή. Λίγοι από την αδελφότητα μπορούσαν να μένουν δίπλα σε αυτόν τον ασκητή. Όμως, αυτά που ακούγαμε από εκείνους που άντεχαν αυτούς τους κόπους και στερήσεις, ήταν για μας πνευματικό στήριγμα.
Ο γέροντας Ιωσήφ ο Βατοπαιδινός στη συνέχεια αναγέννησε και διαμόρφωσε το πιο μεγάλο σήμερα αγιορείτικο μοναστήρι. Το Βατοπαίδι τώρα έχει αδελφότητα 120 μοναχών. Δεν οργάνωνε με ευφυΐα την εξωτερική ζωή μόνο, αλλά καθοδηγούσε ο ίδιος και την πνευματική ζωή της αδελφότητας. Ήταν ο ίδιος και καθηγούμενος και γέροντας-πνευματικός για όλη την αδελφότητα. Αυτό, αναμφίβολα, είναι παράδειγμα για όλα τα άλλα μοναστήρια του Αγίου Όρους, και όχι μόνο του Αγίου Όρους. Τώρα, και στη Ρωσία γίνονται διεθνή μοναστικά συνέδρια, στα οποία οι συμμετέχοντες μοιράζονται την εμπειρία τους, την μελετούν.
Για ποιο λόγο συναγωνίζονται οι μονές στο Άγιο Όρος;
Το Άγιο Όρος προμηθεύει τη Βασιλεία των Ουρανών με αγίους. Αυτό είναι, τρόπον τινά, «φάμπρικα παραγωγής αγίων». Το Άγιο Όρος φημιζόταν πάντα για αυτό, και στις μέρες μας αυτό δεν έχει πάψει να ισχύει. Δεν πάει πολύς καιρός που αγιοκατατάχθηκε ο γέροντας Παΐσιος. Λίγο πριν από αυτό είχε γίνει η αγιοκατάταξη του Οσίου Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτου. Το Άγιο Όρος ζει με την ορθόδοξη παράδοση και συνεχίζει να γεννά αγίους, πρεσβευτές και ευχέτες όλου του ορθόδοξου κόσμου. Η Μητέρα του Θεού θα ευλογήσει και θα έχουμε αγίους στον Άθω έως τη συντέλεια του κόσμου. Για όλους μας είναι η Ηγουμένη μας. Σε κάθε μοναστήρι υπάρχουν ιδιαίτερα τιμώμενες εικόνες Της. Εμείς έχουμε την εικόνα της Παναγίας της Τριχερούσας.
Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της ΤριχερούσαςΓια πολλούς από τους σύγχρονούς μας τα βιβλία του Αγίου Παϊσίου ήταν αυτά που αποκάλυψαν την ιδιαίτερη υιική αγάπη του προς την Υπεραγία Θεοτόκο. Όταν φτάσατε στο Άγιο Όρος το 1994, τον προλάβατε;Δεν είχαμε προσωπική επικοινωνία. Μόλις έφτασα στο Άγιο Όρος, ο γέροντας κοιμήθηκε. Όλοι γύρω μου έλεγαν ότι κοιμήθηκε ο γέροντας Παΐσιος. Ρωτούσα: «Ποιος είναι αυτός;» Τότε ήμουν δόκιμος και δεν είχα ακούσει τίποτα για το γέροντα. Όταν φτάνεις σε μοναστήρι, έχεις πολλές δουλειές εσωτερικά με τον εαυτό σου. Μετά, όμως, διάβασα βιβλία του πατέρα Παϊσίου. Με ενέπνευσε πολύ η διδασκαλία του για το ότι πρέπει να έχουμε θετικές, καλές σκέψεις. Αυτή η διδασκαλία υπάρχει και στο πνεύμα του γέροντα Θαδδαίου της Βιτόβνιτσα που με ευλόγησε να γίνω μοναχός.
Ο γέροντας Παΐσιος συνέκρινε τους ανθρώπους που είχαν καλή προαίρεση με τις μέλισσες. Όποιος σκέφτεται άσχημα για τους ανθρώπους και τον κόσμο, μοιάζει με τη μύγα. «Ἂν τώρα ἔπιανες μιὰ μύγα, καὶ αὐτὴ μποροῦσε νὰ μιλήσει καὶ τὴ ρωτοῦσες νὰ σοῦ πεῖ μήπως ξέρει ἂν πουθενὰ ὑπάρχουν τριαντάφυλλα, τότε ἐκείνη θὰ ἀπαντοῦσε πὼς δὲ γνωρίζει κἄν τί εἶναι αὐτά. Ἐγώ, θὰ σοῦ πεῖ, ξέρω πὼς ὑπάρχουν σκουπίδια, τουαλέτες <…>. Ἂν πιάσεις τώρα τὴ μέλισσα καὶ τὴ ρωτήσεις ποῦ ὑπάρχουν σκουπίδια, αὐτὴ θὰ σοῦ πεῖ ὅτι δὲ γνωρίζει, θὰ σοῦ πεῖ ἐκεῖ ὑπάρχουν γαρδένιες, ἐκεῖ τριανταφυλλιές, ἐκεῖ θυμάρι, ἐκεῖ μέλι, ἐκεῖ ζάχαρη, ἐκεῖ λουκούμια καὶ γενικὰ θὰ εἶναι γνώστης ὅλων τῶν καλῶν καὶ θὰ ἔχει παντελῆ ἄγνοια ὅλων τῶν κακῶν». Αυτή η σύγκριση με εξέπληξε πάρα πολύ, όταν την διάβασα. Πρέπει να υπενθυμίζουμε πιο συχνά αυτήν τη σύγκριση στο σύγχρονο πολύ νοήμονα άνθρωπο που είναι επιρρεπής στην κατάθλιψη, την δυσαρέσκεια και τα παράπονα. Γιατί να κατακρίνουμε, όταν μπορούμε να χαιρόμαστε; Αφού μας δόθηκαν αυτά τα λόγια: «Χαίρετε ἐν Κυρίῳ πάντοτε· πάλιν ἐρῶ, χαίρετε» (Φιλ.4: 4).
Με ποιους όρους γίνεται η μετάδοση της παράδοσης, σύμφωνα με τους αγιορείτες,;
Ο δόκιμος δεν πρέπει να ζει, όπως νομίζει ο ίδιος. Πρέπει να γίνει λευκή σελίδα. Πρέπει να παραδοθεί εξ ολοκλήρου στο θέλημα του γέροντα. Ας γράφει αυτός πάνω σου ό,τι του υποδείξει ο Θεός. Αν, όμως, εσύ ο ίδιος έχεις ετοιμάσει το κείμενο της ζωής σου, τότε δεν έχεις να κάνεις κάτι στο μοναστήρι. Τι, δηλαδή, θα πάρεις την ευλογία για να κάνεις το θέλημά σου; Δεν πρέπει να είναι έτσι. Πρέπει να εμπιστευτείς το γέροντα: «Θα το κάνω, πάτερ, όπως μου πείτε». Και πράγματι, όπως σου πουν, έτσι πρέπει να πράττεις. Μας έλεγαν οι γέροντες: «Για να γίνει κανείς αγιορείτης μοναχός, πρέπει να είναι υπάκουος, τότε θα ρέει και η προσευχή».
Τι άλλο έγραψαν οι γέροντες στον καιρό τους στην καθαρή σελίδα της ζωής σας;
Ο γέροντάς μου, ο Αγάθωνας, στον οποίον με παρέδωσαν, όταν μπήκα στη Μονή Χιλανδαρίου, ήταν απλός μοναχός. Είναι από αυτούς που ούτε τον βλέπεις ούτε τον ακούς. Αλλά αυτός ήταν ευχέτης και ασκητής. Συχνά με νουθετούσε με τα λόγια του Οσίου Σεραφείμ του Σαρώφ ότι ο σκοπός της ζωής του χριστιανού είναι η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος. Ανέφερε και πολλά αποφθέγματα του Οσίου Συμεών του Νέου Θεολόγου για αυτό το θέμα.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης έλεγε για τον Όσιο Συμεών το Νέο Θεολόγο ότι του είχε δοθεί το χάρισμα της Θεομητρότητας. Πώς να το εννοήσουμε αυτό;
Ο ίδιος ο Όσιος Συμεών έγραφε ότι αυτός που έχει πιστέψει στον Υιό του Θεού μετανοεί για τις προηγούμενες αμαρτίες του και καθαρίζεται από αυτές στο Μυστήριο του Βαπτίσματος. Τότε ο Θεός Λόγος μπαίνει στον βαπτισμένο όπως στην κοιλία της Αειπάρθενης και μένει μέσα ως σπέρμα. Και η μετάνοια είναι ανακαινισμένη Βάπτιση…
Και τι χρειάζεται για να βιώσει κανείς τη γέννηση του Χριστού στην ψυχή του;
Να, εδώ ακριβώς χρειάζεται η χάρη. Ο γέροντας με προσανατόλιζε στη ζωή με το εξής: «Σκοπός σου είναι να λάβεις τη χάρη του Αγίου Πνεύματος». Να τα ξεχάσεις όλα, μόνο αυτό να θυμάσαι! Από το γέροντά μου μάθαινα να προσεύχομαι στο Άγιο Πνεύμα.
Ένας Έλληνας Μητροπολίτης, αγιορείτης και αυτός στο παρελθόν, ισχυριζόταν ότι τιμούμε ιδιαιτέρως τον Εσταυρωμένο Κύριο και τον Θεό Πατέρα, αλλά δεν τιμούμε αρκετά το Άγιο Πνεύμα. Πώς πρέπει να τιμάει κανείς το Τρίτο Πρόσωπο της Παναγίας Τριάδας;
Υπάρχει η προσευχή «Βασιλεύ Ουράνιε». Απλώς πρέπει προστρέχουμε σε αυτήν πιο συχνά. Και όταν αποκτήσουμε τη χάρη, να προσπαθούμε, όσο είναι δυνατόν, να μην αμαρταίνουμε. Να μην κάνουμε τίποτα που να είναι αντίθετο στο Άγιο Ευαγγέλιο. Με νουθετούσε ο γέροντάς μου: «Δε χρειάζεται να απομακρύνεσαι από το Άγιο Όρος, χωρίς ιδιαίτερη ανάγκη. Να παραμένεις στη μονή και αυτή θα σε διαφυλάξει. Να προσεύχεσαι αδιαλείπτως». Όλα είναι πολύ απλά.
Υπάρχουν τώρα στη μονή σας γέροντες;
«Ἡλικία γήρως βίος ἀκηλίδωτος» (Σοφ. 4: 9). Είχαμε έναν αδελφό δόκιμο, που είχε τόσο μεγάλη αγάπη προς όλους έτσι που ήθελε να παραμένει για πάντα δόκιμος, ώστε να κάνει υπακοή σε όλους. Αν και συνήθως η δοκιμή σε μας διαρκεί περίπου τρία χρόνια για να ακολουθήσει μετά η κουρά στον πρώτο βαθμό του μοναχισμού: η ρασοφορία. Όμως, σύντομα και αυτόν τον μοναχό τελικά τον κείραμε μοναχό στη γιορτή των Αγίων Πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Ένα μήνα μόνο πρόλαβε να είναι μοναχός. Στο Χιλανδάρι είχε προκληθεί πυρκαγιά. Χρειάστηκε βοήθεια και αυτός ο μοναχός, ο Αθανάσιος, αμέσως ανταποκρίθηκε. Εκεί και σκοτώθηκε, εκπληρώνοντας την εντολή του Χριστού: «μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ» (Ιω. 15: 13).
Μιλήστε μας, σας παρακαλώ, για τη Μονή Χιλανδαρίου. Κάποια χρόνια πριν εορτάστηκε η 1000ετής επέτειός της (τουλάχιστον από την πρώτη αναφορά της σε ιστορικά χειρόγραφα). Τι είδος μονής είναι τώρα; Ποιες παραδόσεις τηρούνται; Ποιο καταστατικό έχει;
Αυτή είναι σερβική μονή που τώρα ενώνει 50 Σέρβους μοναχούς. Οι 35 από αυτούς έχουν διακονήματα στην ίδια τη μονή, άλλοι ασκητεύουν στις σκήτες και στο μετόχι μας. Τη μοναστική ζωή μας την διαμορφώνουμε σύμφωνα με το Καταστατικό του Αγίου Σάββα, πρώτου Σέρβου Αρχιεπισκόπου και κτήτορα της μονής μας. Κάθε πρώτη μέρα του μήνα διαβάζουμε το Καταστατικό στην τράπεζα. Αυτή είναι μια υπενθύμιση για τις βάσεις της ύπαρξής μας. Αυτήν την παράδοση την θεμελίωσε ο ίδιος ο Άγιος Σάββας που αναστήλωσε, το 12ο αιώνα αυτή τη μονή, μαζί με τον πατέρα του, τον Όσιο Συμεών το Μυροβλύτη. Τις υπόλοιπες μέρες διαβάζουμε βίους αγίων. Τις μέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής διαβάζουμε την Κλίμακα του Οσίου Ιωάννου του Σιναΐτη.
Ζούμε με βυζαντινή ώρα. Στις 2 η ώρα τη νύχτα αρχίζουμε τις ιερές ακολουθίες: το μεσονυκτικό, τον όρθρο, την Πρώτη, την Τρίτη, την Έκτη ώρα και τη Θεία Λειτουργία. Στις 6.00 έχουμε την πρώτη τράπεζα, μετά ξεκουραζόμαστε λίγο (αν και υπάρχουν διακονήματα, τα οποία πρέπει να γίνουν χωρίς διάλειμμα), μετά δουλειά στο βασικό μέρος των διακονημάτων, τα οποία διαρκούν 3-4 ώρες, ξανά μικρό διάλειμμα και στις 15.00 αρχίζει η βραδινή ιερή ακολουθία: η Ενάτη ώρα και ο εσπερινός. Μετά ακόμα μια τράπεζα και, μετά από αυτήν, τελούμε τον Απόδειπνο με τον κανόνα και τους Χαιρετισμούς της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Ο σερβικός μοναχισμός έχει κάποιες ιδιαιτερότητες;
Η ψυχή ενός λαού είναι οι άγιοί του. Τα ιδανικά του σέρβικου μοναχισμού είναι στο πώς ζούσαν οι ουράνιοι προστάτες. Οι πνευματικοί πατέρες μας είναι, πρώτα από όλα, βεβαίως, ο Άγιος Σάββας, ο πρώτος Σέρβος Ιεράρχης και θεμελιωτής της μονής μας, και ο πατέρας του, Συμεών ο Μυροβλύτης.
Η Σερβική γη, όπως έλεγε ένας άλλος ασκητής των κοντινών μας χρόνων, ο Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, ξεχωρίζει επειδή βρίσκεται ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Αυτή η ιδιαιτερότητα αντικατοπτρίζεται στο πνεύμα του σερβικού μοναχισμού μας. Κατά κάποιον τρόπο, είμαστε συνοριοφύλακες της Ορθοδοξίας. Πρέπει να τασσόμαστε υπέρ της καθαρότητάς της. Να μην επιτρέπουμε ανάμιξη με ξένες επιρροές. Να προστατεύουμε την Ορθοδοξία από τους Λατίνους με την ενοχλητική τους ιεραποστολή και από τους Τούρκους με τις ιδέες της κυριαρχίας και της υποδούλωσης.
Όλο αυτό μας αναγκάζει να αγρυπνούμε στην υπεράσπιση της πίστης μας και ορίζει τη ζωντανή στρατευομένη διάθεση. Στο πνεύμα είμαστε ομολογητές.
3/29/2023