Η Ελίνα Σταματίου, η Κύπρια συγγραφέας που πέρασε τρία χρόνια ερευνώντας τους θανάτους, είπε ότι η κυβέρνηση της Βρετανίας πρέπει να αναγνωρίσει την ευθύνη της.
ουλάχιστον 14 Κύπριοι βασανίστηκαν και στη συνέχεια δολοφονήθηκαν από τις βρετανικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια μιας ένοπλης εξέγερσης στα τέλη της δεκαετίας του 1950, σύμφωνα με πρόσφατα ανακαλυφθέντα στοιχεία που εγείρουν νέα ερωτήματα για ένα ακόμη αποτρόπαιο κεφάλαιο της αποικιακής ιστορίας της Βρετανίας.
Μαρτυρίες Βρετανών βετεράνων και Κύπριων ανταρτών μαχητών, μαζί με αρχεία νεκροτομείου, καθώς και υλικό από κυπριακά αρχεία που δεν είχε αποκαλυφθεί προηγουμένως, υποδηλώνουν ότι τα θύματα πέθαναν μετά από ανάκριση από βρετανούς αξιωματικούς.
Οι νεκροί, όλοι άνδρες ηλικίας μεταξύ 17 και 37 ετών, συνελήφθησαν με την υποψία ότι ήταν μέλη της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών, της πρώτης ΕΟΚΑ, η οποία ενορχήστρωσε μια αντάρτικη εκστρατεία για την ανατροπή του βρετανικού ελέγχου στην Κύπρο.
Φωτογραφίες από τα Εθνικά Αρχεία Κύπρου επιβεβαιώνουν σημάδια βασανιστηρίων στα σώματά τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι εικόνες φαίνεται να δείχνουν ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων.
Ένας αυτόπτης μάρτυρας μιας από τις δολοφονίες είπε: «Είδα τους στρατιώτες να τραβούν τον Νίκο [Γεωργίου] από το κελί του, σχεδόν αναίσθητο, με αφρό να βγαίνει από το στόμα του. Έβγαζε έναν απαίσιο ήχο σαν λιοντάρι να γρυλίζει καθώς βρισκόταν ξαπλωμένος ετοιμοθάνατος. Τον άφησαν να πεθάνει στο τσιμέντο έξω».
Αν και οι υπόνοιες ότι ο βρετανικός στρατός χρησιμοποίησε βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της κατοχής της Κύπρου κυκλοφορούν εδώ και χρόνια, είναι η πρώτη φορά που βρετανικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών πληροφοριώνα, κατηγορούνται για εκστρατεία εξωδικαστικών φόνων κατά την αντι-αποικιοκρατική εξέγερση που κράτησε από το 1955 έως το 1959.
Το 2019, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου κατέβαλε αποζημίωση 1 εκατομμυρίου λιρών σε 33 Κύπριους που ισχυρίστηκαν ότι βασανίστηκαν από βρετανικές δυνάμεις. Ανάμεσά τους ήταν και ένα κορίτσι, 16 ετών τότε, που είπε ότι βιάστηκε επανειλημμένα από στρατιώτες.
Παρόλο που η κυβέρνηση επέμεινε ότι η πληρωμή δεν συνιστούσε «καμία αποδοχή ευθύνης», οι νέες λεπτομέρειες θα οξύνουν τον έλεγχο σχετικά με την πραγματική έκταση των φρικαλεοτήτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της εκστρατείας για τον τερματισμό της βρετανικής αποικιακής κυριαρχίας στο νησί της Μεσογείου.
Οι νέοι ισχυρισμοί εμφανίζονται σε ένα βιβλίο, «14 Εγκλήματα της Αυτοκρατορίας», που εκδόθηκε στα ελληνικά, το οποίο ερευνά τις συνθήκες πίσω από τον θάνατο των 14 ανδρών.
Η Ελίνα Σταματίου, η Κύπρια συγγραφέας που πέρασε τρία χρόνια ερευνώντας τους θανάτους, είπε ότι η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου πρέπει να αναγνωρίσει την ευθύνη της.
«Πρέπει να αποδοθεί δικαιοσύνη. Πιστεύω επίσης ότι μια επίσημη συγγνώμη προς τις οικογένειες αυτών των θυμάτων θα ήταν πολύ σημαντική, ακόμα κι αν έρθει 65 χρόνια αργότερα. Οι πληγές των οικογενειών είναι ακόμα ανοιχτές», είπε.
Σε αυτό που ήταν έγινε γνωστό ως η «κατάσταση έκτακτης ανάγκης της Κύπρου», η ΕΟΚΑ εξαπέλυσε μια γενικευμένη επίθεση κατά των βρετανικών αρχών που επέμεναν ότι το νησί δεν έπρεπε «ποτέ να έχει αυτοδιάθεση».Σε απάντηση στην εξέγερση, η Κύπρος πλημμύρισε από χιλιάδες Βρετανούς στρατιώτες σε μια τελικά μάταιη προσπάθεια να συντρίψουν τις ελπίδες του νησιού για ανεξαρτησία. Περίπου 371 Βρετανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν, σε σύγκριση με περίπου 90 μαχητές της ΕΟΚΑ.
Μεταξύ αυτών ήταν και ο Γεώργιος Χριστοφόρου, 18 ετών, ο οποίος συνελήφθη στην πόλη της Πάφου το 1958. Άλλοι κρατούμενοι τον είδαν να συνοδεύεται σε βρετανική αίθουσα ανακρίσεων και να εμφανίζεται με το «πρόσωπο γεμάτο αίματα και δεν μπορούσε να περπατήσει». Ο ένας θυμήθηκε «φωνές και θορύβους» που έβγαιναν από το δωμάτιο και αργότερα άκουσε τον Χριστοφόρου να ουρλιάζει. Ένας άλλος μάρτυρας κατέθεσε ότι άκουσε τον ανακριτή του εφήβου να λέει: «Αν δεν μας πεις την αλήθεια, θα σε σκοτώσουμε».
Οι εικόνες του Χριστοφόρου στο νεκροτομείο δείχνουν το πρόσωπό του ματωμένο και παραμορφωμένο. Τα κλινικά έγγραφα δείχνουν ότι πέθανε από εσωτερικά τραύματα στις 22 Νοεμβρίου «ενώ βρισκόταν υπό κράτηση από τραυματισμούς λόγω χτυπήματος ή πτώσης ή κάποιας άλλης μορφής βίας, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν πότε, πού, πώς και με ποιον τρόπο έλαβε τα τραύματα που προκάλεσαν το θάνατό του».
Ένας από τους νεότερους δολοφονημένους ήταν ο 17χρονος Λούκας Λούκα, μέλος της ΕΟΚΑ που πέθανε στην πόλη της Αμμοχώστου το 1958 μετά από άγριο ξυλοδαρμό από έναν Άγγλο στρατιωτικό αστυνομικό. . Οι φωτογραφίες από το νεκροτομείο δείχνουν σημάδια χτυπήματος με ρόπαλο στην πλάτη του, με το θανατηφόρο χτύπημα στην αριστερή πλευρά του κεφαλιού του. Ένας φίλος του Λούκα είπε ότι τον είδε να «χτυπιέται» από έναν Βρετανό στρατιωτικό λοχαγό. Ένας άλλος είδε τον έφηβο να δέχεται επίθεση «με βαρύ καλάμι» από τον ίδιο αξιωματικό. Ο φίλος του πρόσθεσε: «Άρχισε να χτυπά τον νεκρό παντού, στο κεφάλι, στο σώμα. Είδα τον Λούκα ξαπλωμένο στο κρεβάτι και τον καπετάνιο να τον χτυπάει».
Ο βετεράνος αγωνιστής της ΕΟΚΑ Μιχαλάκης Μουστάκας περιέγραψε πώς πέθανε στην κράτηση ο Νίκος Γεωργίου, 37 ετών, που συνελήφθη στο χωριό Πλάτρες. Κρατούμενος σε ένα κελί δίπλα στον Γεωργίου, ο Μουστάκας είπε ότι τους ανάγκασαν να κοιμούνται γυμνοί πάνω σε τσιμέντο, τους ταΐζαν με ούρα, τους ξυλοκοπούσαν επανειλημμένα και τους έσερναν από τα γεννητικά τους όργανα.
Ο μάρτυρας, τώρα 86 ετών, είπε ότι παρακολούθησε τον Γεωργίου να σύρεται έξω από το κελί του με αφρό να βγαίνει από το στόμα του. «Κάθε βράδυ όταν πηγαίνω για ύπνο, ακούω ακόμα τον ήχο του γρυλίσματος όταν πεθαίνει», είπε ο Μουστάκας. Οι εικόνες που τραβήχτηκαν στο νεκροτομείο δείχνουν το σώμα του Γεωργίου καλυμμένο με μώλωπες και τραύματα στο κεφάλι.
Βρετανοί βετεράνοι που υπηρέτησαν στην Κύπρο έχουν επίσης προσφέρει μαρτυρίες που έρχονται σε αντίθεση με την επίσημη εκδοχή του βρετανικού κράτους. Ανώτερος αξιωματικός έγραψε αφήγηση για τον θάνατο του μέλους της ΕΟΚΑ Σπύρου Χατζηγιακουμή. Ο αείμνηστος ταγματάρχης Μάικλ Στούρτον επιχείρησε να εκφράσει τις ανησυχίες του για το βασανιστήριο του 27χρονου πατέρα τεσσάρων παιδιών σε βρετανικό κέντρο ανακρίσεων στην πόλη της Κυθρέας. Οι προσπάθειές του να αποκαλύψει το θέμα ακυρώθηκαν από τους λογοκριτές του Υπουργείου Άμυνας που διέγραψαν το κεφάλαιο από την επίσημη ιστορία των «Φρουρών των Γρεναδιέρων».
Δύο άλλα μέλη της ΕΟΚΑ που βασανίστηκαν στην ίδια καλύβα με τον Χατζηγιακουμήλ αλλά τελικά επέζησαν, διηγήθηκαν πώς οι Βρετανοί ανακριτές έβαλαν έναν μεταλλικό κουβά στο κεφάλι τους και τον χτύπησαν και τους μαχαίρωσαν τα πόδια με μια ξιφολόγχη. Η έκθεση του ιατροδικαστή από τότε ισχυριζόταν ότι τα τραύματα «προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας ανεπιτυχούς προσπάθειας απόδρασης από τη νόμιμη κράτηση».
Ένας άλλος Βρετανός βετεράνος προσέφερε επίσης βασικά στοιχεία για τον θάνατο ενός άλλου από τους 14 – του Ανδρέα Παναγιώτου, ενός 31χρονου μέλους της ΕΟΚΑ που πέθανε σε ξενοδοχείο των Πλατρών που επιτάχθηκε από τον βρετανικό στρατό. Ο Μπράιαν Ρόμπερτσον, 85 ετών, που υπηρέτησε στις Πλάτρες με τους «Γκόρντον Χάιλαντερς» από τον Οκτώβριο του 1955 έως τον Δεκέμβριο του 1956, είπε ότι ένας φίλος του που λεγόταν Κέβιν Τέιλορ, ο οποίος υπηρετούσε στο στρατιωτικό ιατρικό δωμάτιο επιθεώρησης, του είπε ότι ένας κρατούμενος πέθανε αφού τον έδεσαν σε παγωμένο σιντριβάνι όλη τη νύχτα.
Ο Ρόμπερτσον, από το Άμπερντιν, είπε ότι ο επικεφαλής γιατρός ήταν προφανώς τρομοκρατημένος και αρνήθηκε να υπογράψει το πιστοποιητικό θανάτου, αναγκάζοντας τους εμπλεκόμενους αξιωματικούς να καλέσουν έναν άλλο γιατρό από την κυπριακή πρωτεύουσα, τη Λευκωσία. «Έπρεπε να φέρουν έναν άλλο παλιό στρατιωτικό γιατρό για να υπογράψει το πιστοποιητικό θανάτου. Είμαι βέβαιος ότι οι Βρετανοί έκαναν χρήση βασανιστηρίων», είπε ο Ρόμπερτσον.
Δύο από τα πτώματα των 14 ανδρών που αναγνώρισε ο Σταματίου εξακολουθούν να αγνοούνται και πιστεύεται ότι είναι κρυφά θαμμένα. Τα βρετανικά αρχεία αναφέρουν ότι και οι δύο άνδρες κατάφεραν να δραπετεύσουν από την κράτηση, αν και κανένας δεν έχει εμφανιστεί έκτοτε.
Ένας από αυτούς – ο 27χρονος Νικόλαος Γιανγκού – εθεάθη για τελευταία φορά να απομακρύνεται με ένα μαύρο αυτοκίνητο «Morris» μετά από ανάκριση από βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, αστυνομία και στρατιώτες.
Ο βρετανικός στρατός συνεχίζει να διατηρεί σε λειτουργία δύο βάσεις στην Κύπρο, μία κοντά στην πόλη της Λεμεσού και μία στη Δεκέλεια.
Το Φόρεϊν Όφις παρέπεμψε σχετικά με τις πρόσφατες αποκαλύψεις σε δήλωση του 2019 του τότε υπουργού Εξωτερικών Άλαν Ντάνκαν, η οποία είπε ότι «το πέρασμα του χρόνου σημαίνει ότι δεν είναι πλέον δυνατό να διαπιστωθούν όλα τα γεγονότα με βεβαιότητα». Πρόσθεσε δε ότι «η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου αναγνωρίζει τις έντονες απόψεις πολλών Κυπρίων σχετικά με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης» και είπε ότι η βία υπήρξε «μία λυπηρή διαάσταση».
ΠΗΓΗ: The Guardian
https://kosmodromio.gr/2022/05/09/kupros-nea-stoixeia-sto-fws-gia-basanis/