Οι οκτώ αξέχαστες «στιγμές» (από τις 28 Οκτωβρίου 1940 έως τις 12 Οκτωβρίου 1944) που γράφτηκαν με ανεξίτηλα γράμματα στην (παγκόσμια) Iστορία!
Από τον
Αγγελο Σκορδά
Αγγελο Σκορδά
Β ράδυ 26ης προς ξημερώματα 27ης Οκτωβρίου 1940. Η ιταλική πρεσβεία των Αθηνών είναι κατάφωτη. Οι επίσημοι με τους υψηλούς προσκεκλημένους τους διασκεδάζουν με φόντο ελληνικά και ιταλικά σημαιάκια, τιμώντας τη 18η επέτειο της πορείας των μελανοχιτώνων του Μουσολίνι προς τη Ρώμη. Το κλίμα χαρακτηρίζεται κάθε άλλο παρά πολεμικό, ενώ η παρουσία του γιου του συνθέτη Τζάκομο Πουτσίνι στα εγκαίνια του νέου θεάτρου Ολύμπια της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, μερικές ημέρες πριν, όπου δίπλα στο βασιλικό ζεύγος και τα περισσότερα μέλη της κυβέρνησης παρακολούθησε την όπερα του πατέρα του «Μαντάμ Μπατερφλάι», μαρτυρούν ότι οι σχέσεις των δύο χωρών οδεύουν προς εξομάλυνση.
Ωστόσο, πίσω από τα πλατιά χαμόγελα, τις τυπικές χειραψίες και τις φιλοφρονήσεις -πίσω ακόμα και από τις κλειστές πόρτες της πρεσβείας-, η Ιταλία ετοιμάζεται αθόρυβα και μεθοδικά για την εισβολή από την ήδη προσαρτημένη Αλβανία. Ενώ η δεξίωση βρίσκεται σε εξέλιξη, οι δύο γραμματείς της πρεσβείας αποκρυπτογραφούν το τελεσίγραφο που έφτανε από τη Ρώμη και θα επιδιδόταν στον Ιωάννη Μεταξά 24 ώρες αργότερα. Από την πλευρά της όμως και η Ελλάδα δεν πιάστηκε στον «ύπνο» χάρη στη συστηματική δουλειά του Ελληνα πρεσβευτή στη Ρώμη Ιωάννη Πολίτη, ο οποίος είχε από ημερών τηλεγραφήσει ότι επίκειται επίθεση μεταξύ 25ης και 28ης Οκτωβρίου.
Οπερ και εγένετο. Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου ο Ιταλός πρέσβης Εμανουέλε Γκράτσι χτυπά την πόρτα της οικίας Μεταξά και επιδίδει το τελεσίγραφο. «Alors, c’est la guerre» («Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο») απαντά ο Μεταξάς και τον λόγο παίρνουν τα όπλα.
Το έπος της Πίνδου
«Στρατιώται, μέσα σε είκοσι πέντε ημέρες εξεδιώξατε τον άναδρον επιδρομέα από τα εδάφη μας εις τα οποία αιφνιδίως και υπούλως προσεπάθησε να εισχωρήση και τον συντρίψατε παντού με την ορμή σας. Την στιγμή αυτή ολόκληρος η Ελλάς, η αγαπημένη μας πατρίδα, και οι σκορπισμένοι σ’ όλη τη Γη Ελληνες παρακολουθούν τους αγώνας σας με ιερά συγκίνηση και πρωτοφανή ενθουσιασμό για τους ηρωισμούς σας. Ολος ο κόσμος και αι εφημερίδες όλου του Κόσμου αναγράφουν καθημερινώς τους ωραιότερους ύμνους για την ακατάβλητη ανδρεία του Ελληνος Στρατιώτου και η διεθνής κοινή γνώμη θαυμάζει το ψυχικό σας μεγαλείο και την υπέροχη προσπάθεια που με τόσο ενθουσιασμό συνεχίζετε...» Αυτές είναι οι πρώτες γραμμές της ημερήσιας διαταγής που την 22α Νοεμβρίου 1940 εξέδωσε ο αρχιστράτηγος Παπάγος με αφορμή την απελευθέρωση της Κορυτσάς από το τάγμα του Aθανασίου Παλαιοδημοπούλου. Το άγγελμα της πρώτης μεγάλης νίκης πλημμυρίζει τους δρόμους της Αθήνας. Ακολουθούν Πόγραδετς, Πρεμετή, Αγιοι Σαράντα, Δέλβινο, Αργυρόκαστρο, Κλεισούρα, Χειμάρρα.
Η φωνή της Βέμπο
Συνεπαρμένοι από τις διαδοχικές επιτυχίες κατά της -μόνον κατ’ όνομα- υπερδύναμης στο μέτωπο της Πίνδου, οι καλλιτέχνες -σκιτσογράφοι, ηθοποιοί, στιχουργοί και τραγουδιστές- βρίσκουν στα πρόσωπα των χιλιάδων ανώνυμων ηρώων με τα χακί τις νέες «μούσες» τους. Η φωνή της Σοφίας Βέμπο, που μέχρι τότε διασκέδαζε τους Αθηναίους ερμηνεύοντας κυρίως ερωτικές επιτυχίες συνθετών του ελαφρού τραγουδιού, γίνεται η εθνική φωνή της Ελλάδας που κοιτάζει κατάματα το φασιστικό θηρίο, ενώ η ίδια χαρακτηρίζεται τραγουδίστρια της νίκης. Τα σατιρικά και πολεμικά τραγούδια που ερμηνεύει γίνονται σύνθημα στα χείλη όλων των Ελλήνων. Οι επιθεωρήσεις προσαρμόζουν το θέμα τους στην επικαιρότητα και τα τραγούδια επανεγγράφονται με στίχους που υμνούν τα κατορθώματα των Ελλήνων στρατιωτών και γελοιοποιούν τον Μπενίτο Μουσολίνι και τους συν αυτώ. Οσοι έχουν μείνει στις πόλεις -και κυρίως οι γυναίκες- εμπνέονται και συνδράμουν στον αγώνα με όποιον τρόπο μπορούν. Η ίδια η Βέμπο σε μια συμβολική κίνηση δωρίζει στο Πολεμικό Ναυτικό 2.000 χρυσές λίρες.
Τα «ανίκητα» οχυρά
6 Απριλίου 1941: Ενώ ο αγώνας ενάντια στους Ιταλούς στο μέτωπο της Αλβανίας συνεχίζεται, οι ναζιστές σύμμαχοί τους σπεύδουν να ξεπλύνουν την ντροπή του Αξονα εισβάλλοντας μέσω της Βουλγαρίας στην αντιστεκόμενη Ελλάδα. Η σύντομη αλλά σφοδρή Μάχη των Οχυρών μόλις έχει αρχίσει. Από το όρος Μπέλες έως το χωριό Νυμφαία της Ροδόπης ένα σύμπλεγμα 21 οχυρών που συνθέτουν τη «Γραμμή Μεταξά» αποτελούν το μοναδικό εμπόδιο στην πορεία των Γερμανών προς την ηπειρωτική Ελλάδα και τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η υπεροπλία των εισβολέων κάνει την αποστολή των υπερασπιστών να μοιάζει ακατόρθωτη, ωστόσο ο ηρωισμός που επιδεικνύουν στην εκτέλεση του καθήκοντος γεφυρώνει το χάσμα. Σε κάποιες περιπτώσεις οι μάχες διεξάγονται σώμα με σώμα ακόμη και μέσα στα οχυρά. Στις 9 Απριλίου, έπειτα από τρεις μέρες άνισου αγώνα, έρχεται η συνθηκολόγηση, με τα οχυρά να στέκονται όρθια και τους αξιωματικούς της Βέρμαχτ να εκφράζουν τον θαυμασμό τους για την ανδρεία των αντιπάλων τους!
Εισβολή σε «έρημο»
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 27ης Απριλίου οι προελαύνουσες μηχανοκίνητες μονάδες των Γερμανών φτάνουν στις παρυφές των Αθηνών μέσω της λεωφόρου Κηφισίας. Γύρω τους κλειδαμπαρωμένα σπίτια. Η πρωτεύουσα θυμίζει πόλη-φάντασμα και από τον ελεύθερο ακόμα ραδιοφωνικό σταθμό ακούγεται η τελευταία συγκινητική μη λογοκριμένη εκπομπή διά στόματος του αρχιεκφωνητή Κώστα Σταυρόπουλου: «Αδέρφια, κρατήστε καλά μέσα στην ψυχή σας το πνεύμα του μετώπου. Ο εισβολεύς εισέρχεται με όλας τας προφυλάξεις εις την έρημον πόλην με τα κατάκλειστα σπίτια. Ελληνες, ψηλά τις καρδιές. Προσοχή! Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών ύστερα από λίγο δεν θα είναι ελληνικός. Θα είναι γερμανικός και θα μεταδίδει ψέματα. Ελληνες, μην τον ακούτε. Ο πόλεμός μας συνεχίζεται και θα συνεχιστεί μέχρι της τελικής νίκης. Ζήτω το έθνος των Ελλήνων!» Κάπως έτσι αρχίζει ο τριετής «χειμώνας» της Κατοχής. Τις υποκριτικές αβρότητες των κατακτητών κατά τις πρώτες ώρες της συνθηκολόγησης θα ακολουθήσουν ανείπωτες θηριωδίες σε βάρος αμάχων από άκρη σε άκρη της χώρας.
Το δεύτερο «Οχι»
Την πάνδημη αποστροφή των Ελλήνων προς τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους θα εκφράσει ελάχιστες ώρες μετά την πτώση της πρωτεύουσας ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χρύσανθος, αρνούμενος να ορκίσει τη δοτή κυβέρνηση: «Δεν μπορώ να ορκίσω κυβέρνηση προβληθείσα από τον εχθρό, εμείς γνωρίζουμε ότι τις κυβερνήσεις τις ορίζει ο λαός ή ο βασιλεύς. Εδώ τώρα ούτε ο λαός εψήφισε την κυβέρνηση ούτε ο βασιλεύς την όρισε. Πώς ζητάτε να ορκίσω κυβέρνηση υποδειχθείσα υπό του εχθρού; Διά να είναι όργανό των;» Η αποστομωτική απάντηση του ιεράρχη και στις τέσσερις (!) κρούσεις που δέχτηκε εξοργίζει τον στρατηγό Γκέοργκ Στούμε, που τελευταίος προσπάθησε να τον μεταπείσει, και στέκεται επάξια πλάι στο μεγάλο «Οχι» της 28ης Οκτωβρίου. «Ο πρωθυπουργός που όρκισα βρίσκεται και αγωνίζεται στην Κρήτη» επαναλάμβανε διαρκώς ο Θρακιώτης Αρχιεπίσκοπος. Η κυβέρνηση Τσολάκογλου θα ορκιστεί τελικά με δύο ημέρες καθυστέρηση από έναν απλό ιερέα στον Αγιο Γεώργιο Καρύτση, ενώ στις 2 Ιουνίου ο Χρύσανθος με συντακτική πράξη της δωσιλογικής κυβέρνησης καθαιρείται.
Η Μάχη της Κρήτης
Στις 25 Απριλίου 1941 ο Χίτλερ υπογράφει την υπ’ αριθμόν 28 διαταγή, δίνοντας το πράσινο φως για την έναρξη της επιχείρησης «Ερμής» που είχε στόχο το τελευταίο αδούλωτο τμήμα της Ελλάδας, την Κρήτη. Από τις 20 Μαΐου και για 13 ημέρες τα ιπτάμενα ατσάλινα θηρία της Λουφτβάφε «ξερνούν» αδιάκοπα βόμβες και αλεξιπτωτιστές πάνω από το νησί. Από την άλλη, οι συμμαχικές και οι ελληνικές δυνάμεις με επικεφαλής των Νεοζηλανδό υποστράτηγο Μπέρναρντ Φρέιμπεργκ δίνουν αγώνα δρόμου για την οχύρωση των πλέον στρατηγικών υποδομών του. Η ηρωική Μάχη της Κρήτης θα διαρκέσει έως την 1η Ιουνίου. Η αντίσταση του κρητικού λαού υπήρξε καθολική, ενώ οι ναζί μετρούν χιλιάδες απώλειες. Σύμφωνα με το Γενικό Επιτελείο Στρατού, οι Γερμανοί μετρούν 1.990 νεκρούς, άλλους τόσους αγνοουμένους και τεράστιο αριθμό τραυματιών, ενώ οι συνολικές απώλειες του επίλεκτου σώματος των αλεξιπτωτιστών -συμπεριλαμβανομένων και των τραυματιών- ξεπερνούν τους 8.000. Επιπλέον, 220 αεροσκάφη καταστρέφονται ολοσχερώς και άλλα 150 παροπλίζονται λόγω των ζημιών που υπέστησαν. Η Κρήτη βαφτίζεται «νεκροταφείο των Γερμανών αλεξιπτωτιστών».
Η εθνική συμφιλίωση
Από τις πρώτες ημέρες της Κατοχής στη χώρα οργανώνονται μικρές ή μεγαλύτερες αντιστασιακές ομάδες. Γρήγορα κυρίαρχες θα αναδειχθούν ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ) με ηγετική μορφή τον Αρη Βελουχιώτη και ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) με τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Παρά τις έριδες μεταξύ των δύο ομάδων (οι οποίες θα κορυφωθούν κυρίως από το 1943, σηματοδοτώντας τη λεγόμενη «πρώτη φάση» του Εμφυλίου), οι δύο οργανώσεις θα αφήσουν για μια στιγμή στην άκρη τις πολιτικές διαφορές και συνεργαζόμενες θα πετύχουν την κορυφαία πράξη της ελληνικής Αντίστασης, που θα αποτελέσει παράδειγμα για τον μαχόμενο ελεύθερο κόσμο. Τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου 1942 152 σαμποτέρ του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ με τη συνεργασία Βρετανών αξιωματικών, υπό τον συνταγματάρχη Εντι Μάγερς, ανατινάζουν τη οδογέφυρα του Γοργοποτάμου, η οποία συνέδεε σιδηροδρομικά την Αθήνα με τον Βορρά. Η γερμανοϊταλική φρουρά αιφνιδιάζεται πλήρως από τη δολιοφθορά και χάνει 20 με 30 στρατιώτες. Σε αντίποινα στον ίδιο χώρο θα εκτελεστούν εννέα πατριώτες.
Το τέλος της σκλαβιάς
Την Πέμπτη 12 Οκτωβρίου 1944 η Ελλάδα γυρίζει σελίδα και η φύση, θαρρείς και συμμετέχει στη χαρά των Ελλήνων, χαρίζει στους Αθηναίους ένα ηλιόλουστο πρωινό. Οι καμπάνες που με το πρώτο φως της ημέρας χτυπούν χαρμόσυνα δίνουν το σύνθημα για πανηγυρισμούς: Η πρωτεύουσα της χώρας είναι ξανά ελεύθερη έπειτα από 1.264 ημέρες σκλαβιάς, στερήσεων, ανείπωτης φρίκης αλλά και θυσιών, ανδραγαθημάτων και ηρωισμού! Οι τελευταίοι κατακτητές που βρίσκονταν στην πόλη υπέστειλαν τη μισητή σβάστικα από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης στις 8 το πρωί και κατόπιν μιας σύντομης κατάθεσης στεφάνων στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου έπαιρναν τον δρόμο για τον Βορρά, αφήνοντας πίσω τους μια πόλη καθημαγμένη. Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών, λεπτά αργότερα, μεταδίδει και πάλι ελεύθερα. Οι δρόμοι της πόλης, πλημμυρισμένοι με ελληνικές και συμμαχικές σημαίες, «μεθούν» από χαρά. Εξι ημέρες μετά, στις 18 Οκτωβρίου, επιστρέφει στην Αθήνα, από τη Μέση Ανατολή, η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Ωστόσο, πίσω από τα πλατιά χαμόγελα, τις τυπικές χειραψίες και τις φιλοφρονήσεις -πίσω ακόμα και από τις κλειστές πόρτες της πρεσβείας-, η Ιταλία ετοιμάζεται αθόρυβα και μεθοδικά για την εισβολή από την ήδη προσαρτημένη Αλβανία. Ενώ η δεξίωση βρίσκεται σε εξέλιξη, οι δύο γραμματείς της πρεσβείας αποκρυπτογραφούν το τελεσίγραφο που έφτανε από τη Ρώμη και θα επιδιδόταν στον Ιωάννη Μεταξά 24 ώρες αργότερα. Από την πλευρά της όμως και η Ελλάδα δεν πιάστηκε στον «ύπνο» χάρη στη συστηματική δουλειά του Ελληνα πρεσβευτή στη Ρώμη Ιωάννη Πολίτη, ο οποίος είχε από ημερών τηλεγραφήσει ότι επίκειται επίθεση μεταξύ 25ης και 28ης Οκτωβρίου.
Οπερ και εγένετο. Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου ο Ιταλός πρέσβης Εμανουέλε Γκράτσι χτυπά την πόρτα της οικίας Μεταξά και επιδίδει το τελεσίγραφο. «Alors, c’est la guerre» («Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο») απαντά ο Μεταξάς και τον λόγο παίρνουν τα όπλα.
Το έπος της Πίνδου
«Στρατιώται, μέσα σε είκοσι πέντε ημέρες εξεδιώξατε τον άναδρον επιδρομέα από τα εδάφη μας εις τα οποία αιφνιδίως και υπούλως προσεπάθησε να εισχωρήση και τον συντρίψατε παντού με την ορμή σας. Την στιγμή αυτή ολόκληρος η Ελλάς, η αγαπημένη μας πατρίδα, και οι σκορπισμένοι σ’ όλη τη Γη Ελληνες παρακολουθούν τους αγώνας σας με ιερά συγκίνηση και πρωτοφανή ενθουσιασμό για τους ηρωισμούς σας. Ολος ο κόσμος και αι εφημερίδες όλου του Κόσμου αναγράφουν καθημερινώς τους ωραιότερους ύμνους για την ακατάβλητη ανδρεία του Ελληνος Στρατιώτου και η διεθνής κοινή γνώμη θαυμάζει το ψυχικό σας μεγαλείο και την υπέροχη προσπάθεια που με τόσο ενθουσιασμό συνεχίζετε...» Αυτές είναι οι πρώτες γραμμές της ημερήσιας διαταγής που την 22α Νοεμβρίου 1940 εξέδωσε ο αρχιστράτηγος Παπάγος με αφορμή την απελευθέρωση της Κορυτσάς από το τάγμα του Aθανασίου Παλαιοδημοπούλου. Το άγγελμα της πρώτης μεγάλης νίκης πλημμυρίζει τους δρόμους της Αθήνας. Ακολουθούν Πόγραδετς, Πρεμετή, Αγιοι Σαράντα, Δέλβινο, Αργυρόκαστρο, Κλεισούρα, Χειμάρρα.
Η φωνή της Βέμπο
Συνεπαρμένοι από τις διαδοχικές επιτυχίες κατά της -μόνον κατ’ όνομα- υπερδύναμης στο μέτωπο της Πίνδου, οι καλλιτέχνες -σκιτσογράφοι, ηθοποιοί, στιχουργοί και τραγουδιστές- βρίσκουν στα πρόσωπα των χιλιάδων ανώνυμων ηρώων με τα χακί τις νέες «μούσες» τους. Η φωνή της Σοφίας Βέμπο, που μέχρι τότε διασκέδαζε τους Αθηναίους ερμηνεύοντας κυρίως ερωτικές επιτυχίες συνθετών του ελαφρού τραγουδιού, γίνεται η εθνική φωνή της Ελλάδας που κοιτάζει κατάματα το φασιστικό θηρίο, ενώ η ίδια χαρακτηρίζεται τραγουδίστρια της νίκης. Τα σατιρικά και πολεμικά τραγούδια που ερμηνεύει γίνονται σύνθημα στα χείλη όλων των Ελλήνων. Οι επιθεωρήσεις προσαρμόζουν το θέμα τους στην επικαιρότητα και τα τραγούδια επανεγγράφονται με στίχους που υμνούν τα κατορθώματα των Ελλήνων στρατιωτών και γελοιοποιούν τον Μπενίτο Μουσολίνι και τους συν αυτώ. Οσοι έχουν μείνει στις πόλεις -και κυρίως οι γυναίκες- εμπνέονται και συνδράμουν στον αγώνα με όποιον τρόπο μπορούν. Η ίδια η Βέμπο σε μια συμβολική κίνηση δωρίζει στο Πολεμικό Ναυτικό 2.000 χρυσές λίρες.
Τα «ανίκητα» οχυρά
6 Απριλίου 1941: Ενώ ο αγώνας ενάντια στους Ιταλούς στο μέτωπο της Αλβανίας συνεχίζεται, οι ναζιστές σύμμαχοί τους σπεύδουν να ξεπλύνουν την ντροπή του Αξονα εισβάλλοντας μέσω της Βουλγαρίας στην αντιστεκόμενη Ελλάδα. Η σύντομη αλλά σφοδρή Μάχη των Οχυρών μόλις έχει αρχίσει. Από το όρος Μπέλες έως το χωριό Νυμφαία της Ροδόπης ένα σύμπλεγμα 21 οχυρών που συνθέτουν τη «Γραμμή Μεταξά» αποτελούν το μοναδικό εμπόδιο στην πορεία των Γερμανών προς την ηπειρωτική Ελλάδα και τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η υπεροπλία των εισβολέων κάνει την αποστολή των υπερασπιστών να μοιάζει ακατόρθωτη, ωστόσο ο ηρωισμός που επιδεικνύουν στην εκτέλεση του καθήκοντος γεφυρώνει το χάσμα. Σε κάποιες περιπτώσεις οι μάχες διεξάγονται σώμα με σώμα ακόμη και μέσα στα οχυρά. Στις 9 Απριλίου, έπειτα από τρεις μέρες άνισου αγώνα, έρχεται η συνθηκολόγηση, με τα οχυρά να στέκονται όρθια και τους αξιωματικούς της Βέρμαχτ να εκφράζουν τον θαυμασμό τους για την ανδρεία των αντιπάλων τους!
Εισβολή σε «έρημο»
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 27ης Απριλίου οι προελαύνουσες μηχανοκίνητες μονάδες των Γερμανών φτάνουν στις παρυφές των Αθηνών μέσω της λεωφόρου Κηφισίας. Γύρω τους κλειδαμπαρωμένα σπίτια. Η πρωτεύουσα θυμίζει πόλη-φάντασμα και από τον ελεύθερο ακόμα ραδιοφωνικό σταθμό ακούγεται η τελευταία συγκινητική μη λογοκριμένη εκπομπή διά στόματος του αρχιεκφωνητή Κώστα Σταυρόπουλου: «Αδέρφια, κρατήστε καλά μέσα στην ψυχή σας το πνεύμα του μετώπου. Ο εισβολεύς εισέρχεται με όλας τας προφυλάξεις εις την έρημον πόλην με τα κατάκλειστα σπίτια. Ελληνες, ψηλά τις καρδιές. Προσοχή! Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών ύστερα από λίγο δεν θα είναι ελληνικός. Θα είναι γερμανικός και θα μεταδίδει ψέματα. Ελληνες, μην τον ακούτε. Ο πόλεμός μας συνεχίζεται και θα συνεχιστεί μέχρι της τελικής νίκης. Ζήτω το έθνος των Ελλήνων!» Κάπως έτσι αρχίζει ο τριετής «χειμώνας» της Κατοχής. Τις υποκριτικές αβρότητες των κατακτητών κατά τις πρώτες ώρες της συνθηκολόγησης θα ακολουθήσουν ανείπωτες θηριωδίες σε βάρος αμάχων από άκρη σε άκρη της χώρας.
Το δεύτερο «Οχι»
Την πάνδημη αποστροφή των Ελλήνων προς τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους θα εκφράσει ελάχιστες ώρες μετά την πτώση της πρωτεύουσας ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χρύσανθος, αρνούμενος να ορκίσει τη δοτή κυβέρνηση: «Δεν μπορώ να ορκίσω κυβέρνηση προβληθείσα από τον εχθρό, εμείς γνωρίζουμε ότι τις κυβερνήσεις τις ορίζει ο λαός ή ο βασιλεύς. Εδώ τώρα ούτε ο λαός εψήφισε την κυβέρνηση ούτε ο βασιλεύς την όρισε. Πώς ζητάτε να ορκίσω κυβέρνηση υποδειχθείσα υπό του εχθρού; Διά να είναι όργανό των;» Η αποστομωτική απάντηση του ιεράρχη και στις τέσσερις (!) κρούσεις που δέχτηκε εξοργίζει τον στρατηγό Γκέοργκ Στούμε, που τελευταίος προσπάθησε να τον μεταπείσει, και στέκεται επάξια πλάι στο μεγάλο «Οχι» της 28ης Οκτωβρίου. «Ο πρωθυπουργός που όρκισα βρίσκεται και αγωνίζεται στην Κρήτη» επαναλάμβανε διαρκώς ο Θρακιώτης Αρχιεπίσκοπος. Η κυβέρνηση Τσολάκογλου θα ορκιστεί τελικά με δύο ημέρες καθυστέρηση από έναν απλό ιερέα στον Αγιο Γεώργιο Καρύτση, ενώ στις 2 Ιουνίου ο Χρύσανθος με συντακτική πράξη της δωσιλογικής κυβέρνησης καθαιρείται.
Η Μάχη της Κρήτης
Στις 25 Απριλίου 1941 ο Χίτλερ υπογράφει την υπ’ αριθμόν 28 διαταγή, δίνοντας το πράσινο φως για την έναρξη της επιχείρησης «Ερμής» που είχε στόχο το τελευταίο αδούλωτο τμήμα της Ελλάδας, την Κρήτη. Από τις 20 Μαΐου και για 13 ημέρες τα ιπτάμενα ατσάλινα θηρία της Λουφτβάφε «ξερνούν» αδιάκοπα βόμβες και αλεξιπτωτιστές πάνω από το νησί. Από την άλλη, οι συμμαχικές και οι ελληνικές δυνάμεις με επικεφαλής των Νεοζηλανδό υποστράτηγο Μπέρναρντ Φρέιμπεργκ δίνουν αγώνα δρόμου για την οχύρωση των πλέον στρατηγικών υποδομών του. Η ηρωική Μάχη της Κρήτης θα διαρκέσει έως την 1η Ιουνίου. Η αντίσταση του κρητικού λαού υπήρξε καθολική, ενώ οι ναζί μετρούν χιλιάδες απώλειες. Σύμφωνα με το Γενικό Επιτελείο Στρατού, οι Γερμανοί μετρούν 1.990 νεκρούς, άλλους τόσους αγνοουμένους και τεράστιο αριθμό τραυματιών, ενώ οι συνολικές απώλειες του επίλεκτου σώματος των αλεξιπτωτιστών -συμπεριλαμβανομένων και των τραυματιών- ξεπερνούν τους 8.000. Επιπλέον, 220 αεροσκάφη καταστρέφονται ολοσχερώς και άλλα 150 παροπλίζονται λόγω των ζημιών που υπέστησαν. Η Κρήτη βαφτίζεται «νεκροταφείο των Γερμανών αλεξιπτωτιστών».
Η εθνική συμφιλίωση
Από τις πρώτες ημέρες της Κατοχής στη χώρα οργανώνονται μικρές ή μεγαλύτερες αντιστασιακές ομάδες. Γρήγορα κυρίαρχες θα αναδειχθούν ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ) με ηγετική μορφή τον Αρη Βελουχιώτη και ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) με τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Παρά τις έριδες μεταξύ των δύο ομάδων (οι οποίες θα κορυφωθούν κυρίως από το 1943, σηματοδοτώντας τη λεγόμενη «πρώτη φάση» του Εμφυλίου), οι δύο οργανώσεις θα αφήσουν για μια στιγμή στην άκρη τις πολιτικές διαφορές και συνεργαζόμενες θα πετύχουν την κορυφαία πράξη της ελληνικής Αντίστασης, που θα αποτελέσει παράδειγμα για τον μαχόμενο ελεύθερο κόσμο. Τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου 1942 152 σαμποτέρ του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ με τη συνεργασία Βρετανών αξιωματικών, υπό τον συνταγματάρχη Εντι Μάγερς, ανατινάζουν τη οδογέφυρα του Γοργοποτάμου, η οποία συνέδεε σιδηροδρομικά την Αθήνα με τον Βορρά. Η γερμανοϊταλική φρουρά αιφνιδιάζεται πλήρως από τη δολιοφθορά και χάνει 20 με 30 στρατιώτες. Σε αντίποινα στον ίδιο χώρο θα εκτελεστούν εννέα πατριώτες.
Το τέλος της σκλαβιάς
Την Πέμπτη 12 Οκτωβρίου 1944 η Ελλάδα γυρίζει σελίδα και η φύση, θαρρείς και συμμετέχει στη χαρά των Ελλήνων, χαρίζει στους Αθηναίους ένα ηλιόλουστο πρωινό. Οι καμπάνες που με το πρώτο φως της ημέρας χτυπούν χαρμόσυνα δίνουν το σύνθημα για πανηγυρισμούς: Η πρωτεύουσα της χώρας είναι ξανά ελεύθερη έπειτα από 1.264 ημέρες σκλαβιάς, στερήσεων, ανείπωτης φρίκης αλλά και θυσιών, ανδραγαθημάτων και ηρωισμού! Οι τελευταίοι κατακτητές που βρίσκονταν στην πόλη υπέστειλαν τη μισητή σβάστικα από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης στις 8 το πρωί και κατόπιν μιας σύντομης κατάθεσης στεφάνων στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου έπαιρναν τον δρόμο για τον Βορρά, αφήνοντας πίσω τους μια πόλη καθημαγμένη. Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών, λεπτά αργότερα, μεταδίδει και πάλι ελεύθερα. Οι δρόμοι της πόλης, πλημμυρισμένοι με ελληνικές και συμμαχικές σημαίες, «μεθούν» από χαρά. Εξι ημέρες μετά, στις 18 Οκτωβρίου, επιστρέφει στην Αθήνα, από τη Μέση Ανατολή, η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.