Ο ηρωικός και τραγικός επαναπατρισμός των Κυπρίων αγνοουμένων

Η ιστορία είναι συγκλονιστική.

Κυριακή πρωί στον τύμβο της Μακεδονίτισσας, στο χώρο όπου έπεσε από φίλια πυρά το ελληνικό μεταγωγικό αεροπλάνο τύπου «Νοράτλας» που μετέφερε τους Έλληνες καταδρομείς, τη νύχτα της 21ης Ιουλίου 1974, αμέσως μετά την τουρκική εισβολή.

 Εκεί που σήμερα αναπαύονται οι νεκροί της κυπριακής τραγωδίας. Δεκάδες επίσημοι, στρατιωτικό άγημα και πλήθος κόσμου έχουν πάρει θέση για να αποχαιρετίσουν έναν ακόμη αγνοούμενο, τα οστά του οποίου ταυτοποιήθηκαν μόλις πριν από λίγες ημέρες με την μέθοδο του DNA.

 Η ιστορία είναι συγκλονιστική. Τον Απρίλιο του 1981, στο πλαίσιο του ΟΗΕ, συστάθηκε η Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοούμενους, η οποία ανέλαβε να συγκεντρώσει στοιχεία για την τύχη των 1508 αγνοουμένων Ελληνοκυπρίων και των 493 Τουρκοκυπρίων της περιόδου 1963-1964 και 1974. Στις 30 Αυγούστου 2004, μετά από μια μακρά χρονική περίοδο που σφραγίσθηκε από διαδικαστικά ζητήματα και αμοιβαία καχυποψία, οι δύο κοινότητες συμφώνησαν να προχωρήσουν στην επαναδραστηριοποίηση της ΔΕΑ, θεωρώντας ότι το ζήτημα των αγνοουμένων είναι ανθρωπιστικό και έχει καθυστερήσει, ενώ υποσχέθηκαν πως δεν θα προχωρήσουν σε πολιτική εκμετάλλευσή του. Από τότε έως σήμερα ταυτοποιήθηκαν τα οστά 352 Ελληνοκυπρίων και 84 Τουρκοκυπρίων, ενώ οι εκταφές συνεχίζονται, αφού πολλά στόματα άνοιξαν και οι ομαδικοί τάφοι ανακαλύπτονται ο ένας μετά τον άλλο.

 

Η υπόθεση των αγνοούμενων εξελίχθηκε, όχι άδικα, σε ένα από τα πιο τραγικά και συνάμα εμβληματικά επεισόδια της κυπριακής τραγωδίας του 1974. Οι φωτογραφίες με τους εκατοντάδες συγγενείς να διαδηλώνουν ακόμη και μπροστά στο κτίριο του ΟΗΕ, έχουν κάνει το γύρω του κόσμου. Στο διάβα των χρόνων το ζήτημα απέκτησε μυθιστορηματικές διαστάσεις. Πληροφορίες για αγνοούμενους που περιφέρονταν στα βάθη της Ανατολίας, υποθέσεις υιοθετημένων παιδιών και φυλακισμένων κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα αναπτερώνοντας τις ελπίδες των οικείων τους. Από κοντά και ο μορφές εκμετάλλευσης του γεγονότος αλλά και οι αμήχανοι ή ατυχείς πολιτικοί χειρισμοί. Πόσοι από αυτούς άραγε σκοτώθηκαν από φίλια πυρά; Πόσοι έχουν ταφεί σε ομαδικούς τάφους και εμφανίζονταν ως αγνοούμενοι από αβελτηρία ή από φόβο; Μακάρι να το μάθουμε κάποια στιγμή, όπως και όλες τις λεπτομέρειες αυτής της υπόθεσης που στιγματίζει την πολιτισμένη κοινωνία. Οι πληροφορίες αναφέρουν πως η συντριπτική πλειοψηφία των αγνοουμένων έχει βρεθεί με μία σφαίρα στον κρόταφο, διαρκές έγκλημα πολέμου, είναι όμως άδηλο αν θα λογοδοτήσουν ποτέ οι υπεύθυνοι.

 

Από τις πιο γνωστές ιστορίες αγνοουμένων αποτελεί η περίπτωση του Αντώνη Κορέλλη, του Πανίκου Νικολάου, του Χριστόφορου Σκορδή και του Ιωάννη Παπαγιάννη. Επρόκειτο για τέσσερις στρατιώτες που συνελήφθησαν από τους Τούρκους εισβολείς κατά τη διάρκεια του δεύτερου Ατίλλα, στις 14 Αυγούστου 1974. Η σύλληψή τους απεικονίζεται σε φωτογραφίες Τούρκου δημοσιογράφου, οι οποίες έπεσαν στα χέρια των ελληνοκυπριακών αρχών λίγες ημέρες μετά. Για χρόνια οι φωτογραφίες αυτές χρησιμοποιούνταν ως τεκμήρια της πιθανής επιβίωσης αρκετών αγνοουμένων αναπτερώνοντας τις ελπίδες για επιστροφή τους. Τελικά τον Αύγουστο του 2009 τα οστά των προαναφερθέντων στρατιωτών εντοπίστηκαν σε ομαδικό τάφο κοντά στο κατεχόμενο χωριό Τζιάος και αφού ταυτοποιήθηκαν, παραδόθηκαν στους οικείους τους. Οι ελπίδες διαλύθηκαν, αγανάκτηση, οργή, πόνος και ανακούφιση.

 

Παρόμοιες ιστορίες εξακολουθεί να βιώνει και σήμερα το νησί και θα εξακολουθήσει να τις βιώνει για αρκετά χρόνια ακόμη, αφού η διαδικασία των ταυτοποιήσεων συνεχίζεται με αμείωτη ένταση. Είναι χρέος όλων η ανεύρεση όσων αγνοούνται και η ανάπαυση των ψυχών τους έστω και με καθυστέρηση τεσσάρων δεκαετιών. Το τραύμα στις ψυχές των οικογενειών τους, ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων, εξακολουθεί να φωλιάζει επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό κάθε μεσολαβητική προσπάθεια. Το νησί κηδεύει τους νεκρούς του, αναμοχλεύει τις μνήμες του και αναπαύεται στη σιωπή του.

 

Ο ήλιος δύει πάνω από την Μακεδονίτισσα. Στο βάθος το παλαιό αεροδρόμιο της Λευκωσίας, μέσα στη νεκρή ζώνη, εξακολουθεί να προβάλει ερημικό, σχεδόν στοιχειωμένο. Στους χώρου του στεγάζεται σήμερα η Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοούμενους και στα συρτάριά της τα οστά των αγνοουμένων που περιμένουν την ταυτοποίηση και την ανάπαυσή τους. Μαζί τους ένα ολόκληρο νησί ξορκίζει τις τύψεις του.

 

Ιάκωβος Μιχαηλίδης
επίκουρος καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Λαογραφίας και Kοινωνικής Ανθρωπολογίας,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
dimokratianews.gr