ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ ΓΕΝΙΚΑ
1. Τά κηρύγματά μας, ἀδελφοί μου χριστιανοί, ὅπως τό γνωρίζετε, εἶναι γιά τούς ἁγίους Πατέρες. Ἡ Ἐκκλησία μας διδάσκει τήν θεολογία τῶν ἁγίων Πατέρων. Ὁ Θεός μας εἶναι ὁ «Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν». Οἱ ἅγιοι Πατέρες, λέγαμε σέ ἄλλο κήρυγμα, αὐτοί εἶναι πού ἑρμηνεύουν σωστά τήν Ἁγία Γραφή. Γι᾽ αὐτό ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι δέν λέμε μόνο αὐτό πού λένε οἱ Προτεστάντες, ὅτι «ὁ θεολόγος γεννᾶται στίς Γραφές», ἀλλά συμπληρώνουμε:
«Ὁ θεολόγος γεννᾶται στίς Γραφές, ὅπως αὐτές τίς ἑρμήνευσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες». Στά μέχρι τώρα κηρύγματά μας πήραμε ἀπό τήν ἀρχή, κατά χρονολογική σειρά, ἕνα-ἕνα ἀπό τούς ἁγίους Πατέρες καί λέγαμε λίγα λόγια γιά τήν ζωή του καί τήν διδασκαλία του. Προσοχή! Μιλάγαμε μόνο γιά τούς ἁγίους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας καί ὄχι γενικά γιά ὅλους ὅσους ἀσχολήθηκαν μέ τά θεολογικά γράμματα, γιατί δέν ἦταν ὅλοι τους αὐτοί Ὀρθόδοξοι.
2. Ἔχω νά σᾶς πῶ τώρα μέ χαρά, ἀδελφοί μου χριστιανοί, ὅτι ὅσα εἴπαμε μέ τά προηγούμενα κηρύγματά μας τελειώσαμε τόν λόγο περί τῶν ἁγίων Πατέρων τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων. Ἀπό τό ἄλλο κήρυγμά μας θά ἀρχίσουμε, μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, νά μιλᾶμε γιά τούς Πατέρες τοῦ 4ου αἰ. μ.Χ., πού εἶναι ἡ χρυσή περίοδος τῆς Πατρολογίας μας. Εὐχαριστῶ τόν Χριστό καί τήν Παναγιά γιά τήν χαρά αὐτή πού μοῦ δίνει μέ τήν σειρά τῶν κηρυγμάτων μας περί τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας. Προτοῦ νά ἀρχίσουμε ὅμως νά μιλᾶμε γιά τούς ἁγίους Πατέρες τοῦ 4ου αἰ., θά ἤθελα στό σημερινό μου κήρυγμα, ἀδελφοί μου χριστιανοί, νά σᾶς πῶ μέ γενικότητα αὐτά πού εἴπαμε μέχρι τώρα. Θέλω δηλαδή νά ἐκφράσω μέ λίγες πινελιές τά χαρακτηριστικά στοιχεῖα τῶν τριῶν αὐτῶν πρώτων αἰώνων τῆς Ἐκκλησίας μας, πού εἶναι ἀμέσως μετά τήν ἀποστολική ἐποχή. Καί εἶναι ἀνάγκη νά τό κάνω αὐτό, γιατί ἡ θεολογία τῆς ἐποχῆς αὐτῆς τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων ἔγινε ἡ βάση γιά τήν ἐκκλησιαστική διδασκαλία τῶν μετέπειτα αἰώνων. Ἀκοῦστε, χριστιανοί μου: Ὅλη ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων εἶναι ἕνα μεγαλόπρεπο οἰκοδόμημα. Σέ ἕνα οἰκοδόμημα ἡ μία πέτρα εἶναι πάνω στήν ἄλλη πέτρα. Καί αὐτή ἡ πέτρα γίνεται βάση γιά τήν ἄλλη πέτρα. Θέλω νά πῶ ὅτι οἱ Πατέρες δέν μπορεῖ νά διαφωνήσουν ὁ ἕνας μέ τόν ἄλλον, ὅπως τό δέχεται ἡ νεοπατερική θεολογία, ἀλλά ὁ κάθε Πατέρας στηρίζεται στήν διδασκαλία τῶν προηγουμένων του. Καί μέ βάση αὐτή τήν διδασκαλία, ἐπειδή τό προκαλοῦν τά θεολογικά προβλήματα τῆς ἐποχῆς, ἐμβαθύνει στήν θεία ἀποκάλυψη καί προσφέρει αὔξηση τῆς θεολογίας, γιά τήν λύση αὐτῶν τῶν προβλημάτων. Ἔτσι λοιπόν ἡ διδασκαλία τῶν Πατέρων τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων ἀποτελεῖ τήν βάση γιά τό λαμπρό οἰκοδόμημα τῆς μετέπειτα πατερικῆς διδασκαλίας. Γι᾽ αὐτό εἶναι ἀνάγκη νά ποῦμε ὀλίγα γενικά γιά τήν ἐποχή τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων.
2. Ἔχω νά σᾶς πῶ τώρα μέ χαρά, ἀδελφοί μου χριστιανοί, ὅτι ὅσα εἴπαμε μέ τά προηγούμενα κηρύγματά μας τελειώσαμε τόν λόγο περί τῶν ἁγίων Πατέρων τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων. Ἀπό τό ἄλλο κήρυγμά μας θά ἀρχίσουμε, μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, νά μιλᾶμε γιά τούς Πατέρες τοῦ 4ου αἰ. μ.Χ., πού εἶναι ἡ χρυσή περίοδος τῆς Πατρολογίας μας. Εὐχαριστῶ τόν Χριστό καί τήν Παναγιά γιά τήν χαρά αὐτή πού μοῦ δίνει μέ τήν σειρά τῶν κηρυγμάτων μας περί τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας. Προτοῦ νά ἀρχίσουμε ὅμως νά μιλᾶμε γιά τούς ἁγίους Πατέρες τοῦ 4ου αἰ., θά ἤθελα στό σημερινό μου κήρυγμα, ἀδελφοί μου χριστιανοί, νά σᾶς πῶ μέ γενικότητα αὐτά πού εἴπαμε μέχρι τώρα. Θέλω δηλαδή νά ἐκφράσω μέ λίγες πινελιές τά χαρακτηριστικά στοιχεῖα τῶν τριῶν αὐτῶν πρώτων αἰώνων τῆς Ἐκκλησίας μας, πού εἶναι ἀμέσως μετά τήν ἀποστολική ἐποχή. Καί εἶναι ἀνάγκη νά τό κάνω αὐτό, γιατί ἡ θεολογία τῆς ἐποχῆς αὐτῆς τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων ἔγινε ἡ βάση γιά τήν ἐκκλησιαστική διδασκαλία τῶν μετέπειτα αἰώνων. Ἀκοῦστε, χριστιανοί μου: Ὅλη ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων εἶναι ἕνα μεγαλόπρεπο οἰκοδόμημα. Σέ ἕνα οἰκοδόμημα ἡ μία πέτρα εἶναι πάνω στήν ἄλλη πέτρα. Καί αὐτή ἡ πέτρα γίνεται βάση γιά τήν ἄλλη πέτρα. Θέλω νά πῶ ὅτι οἱ Πατέρες δέν μπορεῖ νά διαφωνήσουν ὁ ἕνας μέ τόν ἄλλον, ὅπως τό δέχεται ἡ νεοπατερική θεολογία, ἀλλά ὁ κάθε Πατέρας στηρίζεται στήν διδασκαλία τῶν προηγουμένων του. Καί μέ βάση αὐτή τήν διδασκαλία, ἐπειδή τό προκαλοῦν τά θεολογικά προβλήματα τῆς ἐποχῆς, ἐμβαθύνει στήν θεία ἀποκάλυψη καί προσφέρει αὔξηση τῆς θεολογίας, γιά τήν λύση αὐτῶν τῶν προβλημάτων. Ἔτσι λοιπόν ἡ διδασκαλία τῶν Πατέρων τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων ἀποτελεῖ τήν βάση γιά τό λαμπρό οἰκοδόμημα τῆς μετέπειτα πατερικῆς διδασκαλίας. Γι᾽ αὐτό εἶναι ἀνάγκη νά ποῦμε ὀλίγα γενικά γιά τήν ἐποχή τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων.
3. Δέν μέ παίρνει ὁ χρόνος, χριστιανοί μου, νά σᾶς πῶ πολλά χαρακτηριστικά γιά τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνες τῶν Πατέρων, πού σπουδάσαμε μέχρι τώρα. Δυό-τρία γενικά μόνο θά σᾶς πῶ καί παρακαλῶ πολύ νά τά προσέξετε.
(α) Πρῶτα-πρῶτα, χριστιανοί μου, στά χρόνια αὐτά τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων οἱ ἀδελφοί μας χριστιανοί διώκονταν. Εἶναι χρόνια τῶν διωγμῶν. Ποτάμι τό αἷμα τῶν ἡρώων τῆς πίστης μας. Οἱ τρεῖς πρῶτοι αἰῶνες ἀπέδειξαν ὅτι τό ἔνδυμα τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι κατακόκκινο, «ὡς πορφύραν καί βύσσον τά αἵματα ἡ Ἐκκλησία σου στολισαμένη», ὅπως λέγει ἕνα τροπάριο. Παρά ὅμως τούς φρικτούς διωγμούς ἡ Ἐκκλησία δέν φοβήθηκε, ἀλλά σύναζε τά παιδιά της (ἔκανε «Συνάξεις») σέ ἰδιαίτερο κρυφό χῶρο, κάτω ἀπό τήν γῆ πολλές φορές («κατακόμβες») καί τελοῦσαν ὅλοι μαζί τήν λατρεία τους στόν Θεό. Καί ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλά εἴδαμε στά προηγούμενα κηρύγματά μας ὅτι ἀνέπτυξαν καί ἀσματικά τήν λατρεία τους. Ἔψελναν δηλαδή. Καί εἴδαμε σέ ἰδιαίτερο κήρυγμά μας μερικούς ὕμνους πού ἔψελναν οἱ χριστιανοί τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων.
(β) Ὅμως, ὄχι μόνο τήν λατρεία ἀνέπτυξαν οἱ χριστιανοί αὐτοί, ἀλλά καί τήν θεολογική διδασκαλία. Σ᾽ αὐτό, στήν ἀνάπτυξη δηλαδή τῆς θεολογίας τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων, ἔδωσε ἀφορμή καί ἡ ἐμφάνιση τῶν αἱρέσεων. Οἱ αἱρέσεις στά χρόνια αὐτά ἔρχονταν ἀπό τρία ρεύματα. Ἕνα ρεῦμα ἦταν ὁ Ἰουδαϊσμός, πού δέν ἀνεγνώριζε τόν Ἰησοῦ Χριστό γιά Μεσσία. Ἄλλο ρεῦμα ἐρχόταν ἀπό τήν ἑλληνική φιλοσοφία. Οἱ ὀπαδοί τοῦ ρεύματος αὐτοῦ ζητοῦσαν νά ἀναμείξουν τά φιλοσοφικά νοήματα τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων μέ τήν χριστιανική διδασκαλία. Καί τό τρίτο ρεῦμα, πού ἔφερε τίς αἱρέσεις, ἦταν ἀπό τά ἀνατολικά θρησκεύματα. Καί τά τρία αὐτά ρεύματα τά ἀντιμετώπισαν οἱ ἅγιοι Πατέρες μέ τήν σοφία τοῦ Θεοῦ, πού αὐτοί πλούσια εἶχαν, καί μέ ἀγῶνες πολλούς, γιά νά κρατήσουν τήν πίστη μας καθαρή καί ἀνεπηρέαστη καί ἀπό τό ἕνα καί ἀπό τό ἄλλο καί ἀπό τό τρίτο αἱρετικό ρεῦμα. Δέν δέχεται ἡ πίστη μας, ἀδελφοί μου, καμμία μά καμμία ἀνάμειξη τῆς διδασκαλίας τοῦ Χριστοῦ καί τῶν ἁγίων Ἀποστόλων μέ ἄλλη διδασκαλία. Βέβαια οἱ ἅγιοι Πατέρες τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων καί οἱ μετά ἀπό αὐτούς ἅγιοι Πατέρες πῆραν ἀπό τήν ἑλληνική φιλοσοφία καί χρησιμοποίησαν μόνο τήν ἔκφραση, σάν ροῦχο, μέ τό ὁποῖο ἔντυσαν τό κήρυγμά τους καί τήν θεολογία τους. Ἰδέες ὅμως καί νοήματα διάφορα ἀπό τήν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καί ξένα πρός αὐτήν τά ἀπέβαλε ἡ Ἐκκλησία ἀπό τούς τρεῖς ἤδη πρώτους αἰῶνες. Γιατί ἡ πίστη μας εἶναι σάν τό μάτι. Δέχεται τό μάτι μας μία τρίχα μέσα του; Ὄχι! Ἔτσι καί οἱ ἅγιοι Πατέρες τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων, καί κατά μίμηση αὐτῶν καί οἱ μετέπειτα Πατέρες. Ἔκαναν πολλούς ἀγῶνες καί στάθηκαν φρουροί, γιά νά μήν μπεῖ στήν πίστη μας καμμιά ξένη διδασκαλία, οὔτε ἡ παραμικρή. Χριστιανοί μου, ὅταν στά κηρύγματά μου σᾶς λέω γιά «Οἰκουμενισμό», εἶναι αὐτό πού εἴπαμε παραπάνω. «Οἰκουμενισμός» σημαίνει τό, μαζί μέ τήν πίστη μας νά βάλουμε καί τόν Ἰουδαϊσμό καί τά ἀνατολικά θρησκεύματα καί τήν φιλοσοφία τῶν ἀρχαίων καί τόν Παπισμό καί ὅλες τίς αἱρέσεις καί νά κάνουμε ἕνα κράμα, γιά νά ἀγκαλιάσουμε τάχα ὅλο τόν κόσμο. Πέστε μου, παρακαλῶ: Εἶναι ἤ δέν εἶναι «παναίρεση» αὐτό; Χριστιανοί μου, οἱ ἅγιοι Πατέρες τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων, ἄν καί ἀπειλούμενοι ἀπό τό μαχαίρι τοῦ Καίσαρα, καί παλεύοντες μέ χίλιες δυό δυσκολίες, ἀγωνίστηκαν νά κρατήσουν καθαρή τήν πίστη μας καί ἔτσι μᾶς τήν παρέδωσαν. Θά εἶναι λοιπόν ντροπή γιά μᾶς καί θά εἶναι μεγάλη προδοσία μας τό νά ἀλλοιώσουμε τήν πίστη μας μέ τά σοφίσματα τοῦ Οἰκουμενισμοῦ. Γεννηθήκαμε Ὀρθόδοξοι, ἤπιαμε ὀρθόδοξο γάλα καί θά πεθάνουμε, ναί, θά πεθάνουμε Ὀρθόδοξοι. Πολλές φορές σᾶς μιλάω γιά Οἰκουμενισμό, γιατί εἶναι ἀνάγκη νά τό κάνουμε αὐτό σήμερα ἐμεῖς οἱ Ἐπίσκοποι καί οἱ κήρυκες τοῦ θείου λόγου, ἐπειδή κινδυνεύουμε ἀπό τό σατανικό αὐτό κατασκεύασμα περισσότερο σήμερα. «Συγκρητισμός» λεγόταν ὁ σημερινός Οἰκουμενισμός στά παλαιά ἐκεῖνα χρόνια τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων. Ὅσοι ὑποστηρίζουν σήμερα τόν Οἰκουμενισμό καί μάλιστα μερικοί ἀπό αὐτούς εἶναι ρασοφόροι, μικρόσχημοι καί μεγαλόσχημοι, αὐτοί ἄς διαβάσουν τούς ἀγῶνες τῶν Πατέρων τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων ἐναντίον τοῦ Οἰκουμενισμοῦ τῆς ἐποχῆς τους, δηλαδή τοῦ Συγκρητισμοῦ.
(γ) Στήν περίοδο τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων τῆς πίστης μας ἔχουμε καί τούς ἁγίους Ἀπολογητές. Εἶναι αὐτό πού σᾶς ἔλεγα παραπάνω, χριστιανοί μου. Ἐπειδή διωκόταν ἡ πίστη μας καί ἐπειδή πολλοί ἤθελαν νά παρουσιάσουν τά διδάγματα τῶν Ἑλλήνων φιλοσόφων ἴσα ἤ καί ἀνώτερα ἀπό τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων, ἐμφανίστηκαν οἱ Ἀπολογητές. Αὐτοί ἔγραψαν δυνατά συγγράμματα καί ἀπεδείκνυαν μέ αὐτά τό ὕψος τῆς διδασκαλίας τοῦ Χριστοῦ καί ὅτι δέν μπορεῖ ὁ φιλοσοφικός νοῦς νά φτάσει τήν θεόπνευστη διδασκαλία τῶν Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων. Τέλος, ἀπό ὅλους τούς θαυμαστούς Πατέρες τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων ἐκφράζουμε ἰδιαίτερα τόν θαυμασμό μας στήν μορφή καί τήν θεολογία τοῦ ἁγίου Ἰγνατίου τοῦ θεοφόρου, ὁ ὁποῖος, μέ τά ὅσα γράφει, ἐκφράζει τήν θερμότητα τῆς καρδιᾶς του γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καί τόν δυνατό του πόθο γιά τήν θεία Κοινωνία τοῦ Σώματος καί Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Αὐτός ὁ ἅγιος Πατέρας μᾶς λέγει νά ἀγαπᾶμε ἐρωτικά τόν Χριστό («Ἰησοῦς Χριστός ὁ ἐμός ἔρως», λέγει), νά μήν ἔχει ἡ καρδιά μας τίποτε τό κοσμικό («μηδέν φιλόϋλον») καί ἀκόμη νά ποθοῦμε ζωηρά καί νά μαρτυρήσουμε γιά τόν Χριστό. Ὅλα αὐτά, χριστιανοί μου, θά τά πετύχουμε ἐάν ἔχουμε πίστη ὀρθή καί «κωφεύουμε» στίς αἱρέσεις, ὅπως μᾶς λέγει ὁ ἴδιος ἅγιος Πατέρας. Ναί, ἅγιε Ἰγνάτιε καί ὅλοι οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας: «Κωφεύουμε», ὅπως μᾶς τό λέτε, στίς αἱρέσεις καί τίς ἀναθεματίζουμε. Τίς καταριώμαστε, γιατί ὁ ἄλλος ἅγιος Πατέρας, ὁ ἰδιαίτερα ἀγαπητός σέ μᾶς τούς Ἕλληνας, ὁ ἱεροκήρυκας τῆς δούλης πατρίδα μας, ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, μᾶς ἔλεγε: «Τόν Πάπα νά καταρᾶσθε»! Ναί! Σάν μαθητές τῶν ἁγίων Πατέρων, τόν Παπισμό καί τόν Οἰκουμενισμό τούς καταρώμαστε. Γιατί, σάν Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, ξέρουμε ὅτι «ὁ Παπισμός εἶναι αἵρεση καί ὁ Οἰκουμενισμός παναίρεση».
Μετά πολλῶν εὐχῶν,
† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας
† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας