Κλιμάκωση στη Συρία
Οι αντιμαχόμενες παρατάξεις, τα συμφέροντα και η νέα γεωπολιτική αρχιτεκτονική
Του Δρ. Γεωργίου Φίλη
Αναλυτή Ινστιτούτου Αναλύσεων Ασφάλειας & Άμυνας (www.i-sda.eu)
Η κλιμάκωση που παρατηρείται το τελευταίο διάστημα στη Συρία και η επικείμενη δυτική εμπλοκή επί του πεδίου της μάχης θέτει το καίριο ερώτημα για το ποιοι είναι οι στόχοι των εμπλεκομένων στη κρίση.
Σε μία προσπάθεια να συστηματοποιήσουμε ένα τόσο περίπλοκο ζήτημα θα αναφερθούμε στα τρία κύρια γεωπολιτικά σύμπλοκα που επηρεάζονται από την κρίση καθώς και σε τέσσερεις κύριες κατηγορίες εμπλεκομένων οι οποίοι είναι οι:
(α) Αντιμαχόμενες παρατάξεις στο εσωτερικό της Συρίας
(β) Κύριοι τοπικοί ΚΡΑΤΙΚΟΙ γεωπολιτικοί δρώντες
(γ) Κύριοι τοπικοί ΜΗ-ΚΡΑΤΙΚΟΙ γεωπολιτικοί δρώντες
(δ) Κύριοι περιφερειακοί κρατικοί γεωπολιτικοί δρώντες
Οι κατηγορίες αυτές των εμπλεκομένων θα εξεταστούν υπό το πρίσμα του βασικού τους «επιθετικού» και «αμυντικού» γεωπολιτικού τους στόχου.
Ταυτότητα υπό εξέταση γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής, η οποία επηρεάζει/επηρεάζεται από τη κρίση στη Συρία
Η κλιμακούμενη κρίση της Συρίας επηρεάζει έμμεσα ή/και άμεσα τρία κυρίως γεωπολιτικά σύμπλοκα τα οποία δεν είναι άλλα από: (α) Το τοπικό γεωπολιτικό υποσύστημα «Ευρύτερη Μέση Ανατολή & Βόρεια Αφρική» (BroaderMiddleEast & NorthAfrica - ΒΜΕΝΑ) περιοχή από τον Ινδό ποταμό έως και τον Ατλαντικό συμπεριλαμβανομένου και της Κεντρικής Ασίας. Η περιοχή περιλαμβάνει μία σειρά από κρατικούς και μη-κρατικούς, κατά κύριο λόγο θρησκευτικής ή/και εθνοτικής ταυτότητας , γεωπολιτικούς δρώντες οι οποίοι λειτουργούν είτε μέσα στα πλαίσια ενός υπάρχοντος κράτους (π.χ. Αλαουίτες, Χεσμπολλάχ) είτε σε ένα υπερ-κρατικό επίπεδο (π.χ. Κούρδοι, ισλαμιστικό κίνημα και των δύο δογμάτων κλπ). (β) Το τοπικό γεωπολιτικό υποσύστημα «Υδάτινος Άξονας Μαύρη Θάλασσα-Στενά-Αιγαίο-Ανατολική Μεσόγειος» (ΜΘΣΑΑΜ) που αποτελείται από κρατικούς κυρίως γεωπολιτικούς δρώντες οι οποίοι είτε είναι περιφερειακοί παράγοντες σε σχέση με το επίκεντρο της κρίσης (π.χ. Ελλάδα-Κύπρος κλπ), είτε είναι άμεσα σχετιζόμενοι με αυτή (π.χ. Τουρκία, Ισραήλ, Λίβανος κλπ) (γ) το περιφερειακό γεωπολιτικό υπερ-σύστημα «Πλανητική Νήσος» (Ευρασία & Αφρική) που περιλαμβάνει κρατικούς κυρίως γεωπολιτικούς δρώντες (πχ. Αγγλοσάξονες, Κίνα, Ρωσία κλπ) οι οποίοι είναι μεν περιφερειακοί παράγοντες σε σχέση με την υπό εξέταση υπόθεση τα συμφέροντά τους δε εκτίνονται πολύ μακρύτερα των τεκταινομένων στην περιοχή της ΒΜΕΝΑ ή στην ΜΘΣΑΑΜ . Οι συγκεκριμένοι δρώντες χρησιμοποιούν την κρίση στη Συρία για να επιτύχουν πολύ ευρύτερους στόχους σε επίπεδο «Πλανητικής Νήσου» οι οποίοι έχουν να κάνουν με μίας πλανητικής κλίμακας ανακατανομής ισχύος (πολιτικής / στρατιωτικής / οικονομικής / πολιτισμικής) η οποία άπτεται της παγκόσμιας κυριαρχίας για τον 21ο αιώνα.
Όπως μπορεί να γίνει αντιληπτό κάποιος κρατικός ή μη-κρατικός (υπο-εθνικός ή υπερεθνικός δρών) μπορεί να είναι μέλος δύο γεωπολιτικών συμπλόκων ταυτοχρόνως. Για παράδειγμα η Ρωσία είναι κυρίαρχος παράγοντας τόσο σε «τοπικό» επίπεδο μέσω της παρουσίας της στον ΜΘΣΑΑΜ αποτελεί όμως και βασικό συστατικό μέλος τους υπερ-συστήματος της «Πλανητικής Νήσου». Η Ελλάδα και η Κύπρος αποτελούν σημαντικότατους παράγοντες που επηρεάζουν/επηρεάζονται από τα τεκταινόμενα στη ΒΜΕΝΑ αλλά και βασικούς «παίχτες» στον ΜΘΣΑΑΜ κάτι το οποίο συμβαίνει ακριβώς το ίδιο για το Ισραήλ και την Τουρκία. Με άλλα λόγια τα συμφέροντα και οι στόχοι κάθε εμπλεκομένου στη περιοχή είναι πολυεπίπεδα, σύνθετα και πολλές φορές δυσδιάκριτα.
Αντιμαχόμενες παρατάξεις στο εσωτερικό της Συρίας
Το Συριακό Καθεστώς έχει ως βασικό «επιθετικό» στόχο τον έλεγχο ολόκληρης της χώρας καθώς και την εξάλειψη του Σουνιτικού ισλαμιστικού κινήματος. Ως τελευταία γραμμή «άμυνας» έχει την απαίτησή του για επιβίωση δηλαδή για την αναγνώρισή του ως συστατικού παράγοντα για την «επόμενη ημέρα». Οι αντικαθεστωτικοί (η ενοποίηση των οποίων υπό ένα στιβαρό «μετριοπαθές» κεντρικό έλεγχο αποτελεί και το κύριο ζητούμενο για να κερδίσουν σε αξιοπιστία και αναγνώριση) προσδοκούν να ελέγξουν ολόκληρη τη χώρα, ενώ θέλουν να δημιουργήσουν ένα ισλαμικό κρατικό μόρφωμα. Ο πλέον μετριοπαθής τους στόχος έχει να κάνει την επιβίωσή τους και την αναγνώρισή τους ως μέρος της λύσης για την «νέα» Συρία.
Κύριοι τοπικοί ΚΡΑΤΙΚΟΙ γεωπολιτικοί δρώντες
Η Τουρκία προσβλέπει στην αύξηση της επιρροής της στην περιοχή της ΒΜΕΝΑ και του ΜΘΣΑΑΜ χρησιμοποιώντας ως «όχημα» τον Νεοθωμανικό Σουνιτικό Πανισλαμισμό καθώς – γιατί όχι – και στον άμεσος έλεγχος περιοχών της Συρίας. Ο «αμυντικός» στόχος της Άγκυρας αναφορικά με τη Συρία δεν είναι άλλος από την αποτροπή διαμελισμού της χώρας μέσω της δημιουργίας ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους στη Συρία το οποίο θα δημιουργήσει τεράστια προβλήματα και στην ίδια.
Το Ιράν επιδιώκει να εμπεδώσει τη σφαίρα επιρροής του στη περιοχή της ΒΜΕΝΑ καθώς και να αυξήσει την απειλή του έναντι στο Ισραήλ και την Δύση. Η αμυντική παράμετρος της πολιτικής του στη Συρία έχει να κάνει με την επιβίωση του ίδιου του καθεστώτος, την αποτροπή διαμελισμού της χώρας, καθώς και της εξάπλωσης της ισχύος ενός ακραίου Σουνιτικού Αραβο-τουρκικού Ισλάμ, ενώ αυξάνει και την αποτροπή έναντι στο Ισραήλ και την Δύση.
Η κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ προσδοκά στην μείωση της ισχύος του Σουνιτικού ισλαμιστικού κινήματος, στην αποτροπή διαμελισμού της χώρας μέσω της δημιουργίας ανεξάρτητου Κουρδικού και Σουνιτικού κράτους καθώς και στην προστασία των σιιτικών, αν όχι Ιρανικών, συμφερόντων.
Η Σαουδική Αραβία διά της σύγκρουσης στη Συρία βλέπει την αύξηση της επιρροής της χώρας στην ΒΜΕΝΑ μέσω της ανάδησης της ισχύος του Σουνιτικού ισλαμιστικού κινήματος, ελεγχομένου από την ίδια. Φυσικά η εξάλειψη του Ιρανικού σιιτικού παράγοντα αποτελεί πάγιο αίτημα για το Ριάντ.
Το Ισραήλ προσβλέπει σε μία αύξηση της επιρροής του στην ευρύτερη περιοχή της ΒΜΕΝΑ και του ΜΘΣΑΑΜ καθώς και στην πλήρη εξάλειψη του Ιρανικού αντισημιτικού παράγοντα καθώς και των παραφυάδων αυτού. Η επιβίωση της χώρας καθώς και η αποδυνάμωση τόσο του Σιιτικού όσο και του Σουνιτικού αντισημιτικού ισλαμιστικού κινήματος αποτελεί και την «κόκκινη γραμμή» του.
Από την πλευρά της η Αίγυπτος θέλει την αύξηση της επιρροής της στην ευρύτερη περιοχή της ΒΜΕΝΑ και του ΜΘΣΑΑΜ με ταυτόχρονη μία κατά το δυνατόν εξάλειψη του Σουνιτικού Ισλαμιστικού Κινήματος. Ο «αμυντικός» της δε γεωπολιτικός στόχος δεν είναι άλλος από την επιβίωση του κοσμικού χαρακτήρα της χώρας και τη μη κατάρρευση της ειρηνευτικής συμφωνίας με το Ισραήλ.
Για την Ιορδανία και τον Λίβανο το ζητούμενο είναι η επιβίωση των καθεστώτων, η συνέχιση της συνεργασίας με τη Δύση ενώ η Βηρυτός προσπαθεί να αποτρέψει τον διαμελισμό της χώρας και την έναρξη ενός νέου αιματηρού εμφυλίου πολέμου. Στην περίπτωση δε του Κατάρ έχει επισημανθεί η τάση του να αυξήσει τη παρουσία του στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και να χειραγωγήσει το Σουνιτικό Ισλαμιστικό κίνημα, ενώ στοχεύει και στη μείωση της ισχύος του σιιτικού Ιράν στην ΒΜΕΝΑ. Το Μπαχρέιν θέλει την αύξηση της επιρροής του στην ΒΜΕΝΑ σε στενή συνεργασία με τη Σαουδική Αραβία, ενώ φοβάται για την επιβίωση του καθεστώτος καθώς και τη ισχύ του σιιτικού Ιράν.
Κύριοι Τοπικοί ΜΗ-ΚΡΑΤΙΚΟΙ γεωπολιτικοί δρώντες
Πέραν των Αλαουιτών, των χριστιανών της Συρίας, της Παλαιστινιακής Αρχής και της Χαμάς των οποίων οι στόχοι είναι αυταπόδεικτοι τρεις είναι οι κυριότεροι μη-κρατικοί γεωπολιτικοί δρώντες: (α) Οι Κούρδοι προωθούν την δημιουργία ανεξάρτητου κράτους αποτελούμενο από εδάφη της Συρίας και ένωσής του - σε πρώτη φάση - με τους Κούρδους του Βορείου Ιράκ. Το εναλλακτικό τους σενάριο προβλέπει την εξασφάλιση ενός καθεστώτος παρόμοιου με αυτού των Κούρδων του βορείου Ιράκ. (β) Το Ισλαμιστικό Σιιτικό - πηγάζων από το Ιράν - Κίνημα (π.χ. Χεσμπολλάχ) φιλοδοξεί στην εξαγωγή της Σιιτικής «επανάστασης» στη περιοχή της ΒΜΕΝΑ, στη μείωση της ισχύος του Σουντιτικού ισλαμιστικού κινήματος καθώς και στην εξάλειψη της Ισραηλινής ισχύος στη περιοχή της ΒΜΕΝΑ και του ΜΘΣΑΑΜ. Το «αμυντικό» σκέλος των στόχων του κινήματος προσβλέπει στην επιβίωση του καθεστώτος του Ιράν καθώς και των μη-κρατικών δρώντων ελεγχόμενων από την Τεχεράνη στην περιοχή της ΒΜΕΝΑ καθώς και στη μείωση της Ισραηλινής ισχύος στη περιοχή της ΒΜΕΝΑ και του ΜΘΣΑΑΜ. (γ) Το Ισλαμιστικό Σουνιτικό Κίνημα (π.χ. Αδελφοί Μουσουλμλανοι, Αλ Κάιντα, Αλ Νούσρα) στην πλέον «επιθετική» μορφή του μάχεται για τη δημιουργία του Ισλαμικού Χαλιφάτου μέσω της ενοποίησης του μουσουλμανικού κόσμου υπό έναν «Χαλίφη» και την ανάδειξη της «Σαρία» ως νόμου στο συγκεκριμένο μόρφωμα. Φυσικά προβλέπει «Τζιχάντ» κατά των «απίστων» τόσο στη περιοχή της ΒΜΕΝΑ και του ΜΘΣΑΑΜ όσο και σε πλανητικό επίπεδο. Στην «αμυντική» του δε εκδοχή προσβλέπει στην ανάληψη της εξουσίας σε κάθε μουσουλμανικό κράτος ξεχωριστά, στην τιμωρία όλων των δυτικότροπων/κοσμικών καθεστώτων που ηγούνται ισλαμικών κρατών, στην εξάλειψη της ισχύος του Σιιτικού δόγματος, στη μείωση της ισχύος του Ισραήλ και στην αύξηση του επιπέδου απειλής προς το Δύση.
Κύριοι περιφερειακοί ΚΡΑΤΙΚΟΙ Γεωπολιτικοί Δρώντες
Οι Αγγλοσάξονες (κυρίως ΗΠΑ & Ηνωμένο Βασίλειο) μάχονται για την κατίσχυση τους σε επίπεδο Πλανητικής Νήσου μέσω της μείωσης της ισχύος του Ιράν, και κυρίως της Ρωσίας και της Κίνας. Μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο λαμβάνει χώρα και η αξιοποίηση του Σουνιτικού Ισλαμ – όχι απαραίτητα του εξτρεμιστικού του κλάδου – ως «εργαλείου» για την εξάλειψη του Ιρανικού κινδύνου στην ΒΜΕΝΑ, για την αποδυνάμωση της Ρωσικής ισχύος στον ΜΘΣΑΑΜ καθώς και μίας αναδυόμενης Κίνας. Η προσπάθεια δημιουργίας ενός ισλαμικού σουνιτικού κράτους στη Συρία κινείται στη συγκεκριμένη λογική. Το «αμυντικό» σχέδιο των Αγγλοσαξόνων προβλέπει την εμπέδωση του πρωταγωνιστικού ρόλου του συγκεκριμένου γεωπολιτικού δρώντα σε έναν παγκοσμιοποιημένο αλλά πολυπολικό ταυτοχρόνως κόσμο. Ο ρόλος του Σουνιτικού Ισλάμ παραμένει αναλλοίωτος ενώ στο συγκεκριμένο πλαίσιο θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή η δημιουργία ενός τριχοτομημένου μορφώματος στη Συρία.
Η Ρωσία αγωνίζεται για την αναγνώρισης του πρωταγωνιστικού της ρόλου σε επίπεδο Πλανητικής Νήσου μέσω της ανάδυσης ενός πολυπολικού διεθνούς συστήματος. Η χρησιμοποίηση του Σιιτικού Ισλάμ ως αντίβαρο στο Σουνιτικό και στον ρόλο που του έχουν δώσει οι Αγγλοσάξονες αποτελεί μία ορθολογική επιλογή με αποτέλεσμα η υποστήριξη του Άσαντ να θεωρείται ως μία φυσική εξέλιξη. Για τους Ρώσους το «μετριοπαθές» σενάριο προβλέπει την εξασφάλιση κυριαρχίας στο «Εγγύς Εξωτερικό» της χώρας, δηλαδή στις γειτονικές πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο η καταπολέμηση της ισχύος του Σουνιτικού ισλαμιστικού κινήματος προσεγγίζεται ως μέσο αντιμετώπισης εσωτερικών ζητημάτων (π.χ Τσετσενία). Η αποδοχή δημιουργίας ενός τριχοτομημένου μορφώματος στη Συρία αποτελεί μία λογική εξέλιξη.
Η Κίνα προωθεί την εξασφάλιση πρωταγωνιστικού ρόλου σε επίπεδο Πλανητικής Νήσου μέσω της ανάδυσης ενός πολυπολικού διεθνούς συστήματος. Η χρησιμοποίηση του Σιιτικού Ισλάμ ως αντίβαρο στο Σουνιτικό και στον ρόλο που του έχουν δώσει οι Αγγλοσάξονες κρίνεται ως μία λογική επιλογή όπως και η υποστήριξη του Άσαντ. Το «αμυντικό» κινεζικό σενάριο προβλέπει την εμπέδωση της κινεζικής κυριαρχίας στην ΝΑ Ασία και στην αύξηση της επιρροής της στην Κεντρική Ασία. Η μείωση της ισχύος του Σουνιτικού ισλαμιστικού κινήματος αντιμετωπίζεται ως μέσο αντιμετώπισης και εσωτερικών ζητημάτων (π.χ. Ξινγιανγκ). Το Πεκίνο θα μπορούσε να αποδεχτεί τη δημιουργία ενός τριχοτομημένου μορφώματος στη Συρία.
Οι Ηπειρωτικές Ευρωπαϊκές Δυνάμεις (Γαλλία & Γερμανική «Κεντρευρώπη»-Mitteleuropa), ο Μεσογειακός Ευρωπαϊκός Νότος (κυρίως Ισπανία & Ιταλία) καθώς και η Ελλάδα με την Κύπρο κινούνται στα πλαίσια των βασικών επιλογών των Αγγλοσαξονικών δυνάμεων αναφορικά με τη μακροσκοπική εικόνα (Ρωσία, Κίνα, Ιράν) άρα και με το ζήτημα του Σουνιτικού ισλαμικού παράγοντα και τη Συρία. Η έλλειψη μίας πραγματικής κοινής πολιτικής άμυνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), η ένδεια σε μέσα προβολής ισχύος, και η οικονομική κρίση έχουν καταστήσει την ΕΕ ένα «γεωπολιτικό τίποτα», αναγκάζοντας το κάθε κράτος-μέλος να ακολουθήσει μία δικιά του πολιτική. Η Γερμανία έχει αναπτύξει «ειδική» σχέση με τη Ρωσία. Η Γαλλία προσπαθεί να επιβεβαιώσει το καθεστώς μεγάλης δύναμης, οι χώρες του νότου χτυπημένες από τη κρίση και φοβούμενες σοβαρές επιπτώσεις, λόγο γειτνίασης, στη σύγκρουση (π.χ. στοχοποίηση, πρόσφυγες, τρομοκρατία κλπ) μάλλον δεν πρόκειται να συμμετάσχουν ενεργά, ενώ η Ελλάδα και η Κύπρος καλούνται να ισορροπήσουν σε ένα άκρως απαιτητικό γεωπολιτικό περιβάλλον που βρίθει από ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις.